Groot hoefblad, ode aan een opmerkelijke voorjaarsbloeier
FLORONGroot hoefblad (Petasites hybridus) is een prachtvoorbeeld van een tweehuizige plant. Dat is een type plant waaraan alleen mannelijke óf alleen vrouwelijke bloemen groeien. De eerste bloeiwijzen komen begin februari uit de grond en worden algauw bijna een halve meter hoog. De bloemen groeien in dichte trossen met alleen buisbloemen die paarsroze of bleekgeel van kleur zijn. De mannelijke bloemen zijn 0,7 tot 1,2 centimeter groot en de vrouwelijke 3 tot 6 centimeter. Vaak bestaat een populatie ook alleen uit mannelijke of vrouwelijke planten. Omdat de bloeiwijze van beide geslachten er zo verschillend uitziet, is lange tijd gedacht dat er sprake was van twee verschillende plantensoorten. Zelfs de bekende botanicus Linneaus was erin gestonken! Bekijk het filmpje over de herkenning van Groot hoefblad.
Eerst de bloemen, dan de bladeren
Groot hoefblad bloeit van begin februari tot begin mei, met de piek tussen half maart en half april. Bijzonder aan Groot hoefblad is dat de bladeren pas verschijnen aan het eind van de bloeitijd. Dit verschijnsel zie je ook bij Sleedoorn en Klein hoefblad, maar komt verder weinig voor bij andere plantensoorten. De bladeren zijn al net zo opvallend als de bloeiwijzen. Ze groeien opgerold uit de wortelstokken en ontvouwen zich dan tot grote ronde tot niervormige bladeren met een diameter van een halve meter tot soms wel negentig centimeter. Ze doen denken aan de bladeren van Rabarber.
Groot hoefblad invasief?
Die grote bladeren nemen veel licht weg. Groot hoefblad breidt zich hoofdzakelijk vegetatief uit door middel van ondergrondse uitlopers en vormt grote aaneengesloten vegetaties. Vooral op vochtige, voedselrijke, licht beschaduwde plekken, zoals op de aanspoelselgordels langs beken, de benedenrivieren en de Randmeren, komen massavegetaties voor met bladen tot wel een meter in doorsnee. Daarnaast groeit Groot hoefblad langs vijvers, sloten en kanalen, al dan niet tussen de stenen beschoeiing. Je vindt Groot hoefblad ook in natte bossen en langs spoorbermen.
Het dichte wortelstelsel onttrekt veel vocht en voedingsstoffen uit de bodem, zodat maar weinig andere planten het in zo’n massavegetatie uithouden. Af en toe slagen soorten als Rietgras, Grote brandnetel, Zevenblad en Hondsdraf erin een plekje te verwerven. Niet geheel toevallig zijn dit plantensoorten die iets beter tegen schaduw kunnen en ook beschikken over wortelstokken of uitlopers die beter in staat zijn voedingsstoffen uit de grond te halen dan plantensoorten zonder uitgebreid wortelstelsel. Hiermee zou je kunnen zeggen dat Groot hoefblad lokaal invasief kan zijn.
In Noord-Europa is Groot hoefblad niet oorspronkelijk inheems. De plant is hier in de Middeleeuwen ingevoerd als geneeskrachtige plant. De gekneusde bladeren werden toegepast op pestbuilen en wonden. In onder andere Denemarken, Noorwegen, Finland en Letland wordt de soort nu als een invasieve exoot beschouwd. De plant verdringt de oorspronkelijke vegetatie en in herfst en winter, als de plant bovengronds afgestorven is, blijft er kale grond achter. Bij hevige regenval en hoge afvoeren worden de oevers van stromende wateren dan gevoeliger voor erosie. In Noorwegen en Finland wordt behalve Groot hoefblad ook zijn Aziatische verwant Japans hoefblad (Petasites japonicus), als een invasieve exoot gezien. De negatieve effecten zijn vergelijkbaar met die van de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica).
Spot de eerste insecten van het jaar
Niet alleen voor mensen kondigt Groot hoefblad de lente aan, met de start van de bloeitijd weten ook Citroenvlinder en de eerste hommels en zweefvliegen dat het tijd is om te ontwaken. Zij bezoeken de bloemen van Groot hoefblad om zich te voeden met de nectar. Hierbij verslepen zij stuifmeel van de ene naar de andere plant. De rol van insecten bij de voortplanting van Groot hoefblad lijkt beperkt; populaties van mannelijke en vrouwelijke planten liggen vaak te ver uit elkaar. Daarnaast produceren de vrouwelijke bloemen geen nectar. Om toch insecten te lokken naar de vrouwelijke planten heeft ieder bloemhoofdje één tot drie mannelijke lokbloemen. Deze pseudo-mannelijke lokkers produceren geen stuifmeel, maar wel nectar. In de praktijk komt vegetatieve voortplanting door middel van afdrijvende wortelstokken veel vaker voor. Maar dat mag de voorjaarspret van de eerste insecten niet drukken.
Tekst: Leonie Tijsma & Ruud Beringen, FLORON
Foto's: Blondinrikard Fröberg, Flickr; Pieter Stolwijk