Kansenkaart voor klimaatbestendige natuur in Nederland

Het huidige natuurbeleid focust sterk op het behoud en herstel van zeldzame en bedreigde soorten en habitattypen. Om ondanks klimaatverandering beter in te kunnen spelen op natuurbehoud en -herstel, is ook het bevorderen van veerkracht en heterogeniteit van natuurgebieden essentieel. De recent door Wageningen University & Research gepubliceerde storymap ‘Gradiënten op de kaart - Heterogeniteit helpt de natuur bij klimaatverandering’ laat zien dat gradiënten daarin een belangrijke rol spelen.

Nederland is een land van gradiënten

Gradiënten zijn geleidelijke overgangen tussen twee uiteenlopende leefmilieus, zoals de overgangen van natte naar droge gebieden, van hoog naar laag op een helling, van voedselarm naar voedselrijk en van zand naar klei of veen. In het landschap zijn gradiënten de meest gevarieerde leefgebieden. Ze vormen een habitat voor relatief veel soorten planten en dieren. Gebieden met veel gradiënten zijn daarom bronnen van biodiversiteit. De kansenkaart in de storymap laat zien dat Nederland een gradiëntenland is. Nergens in Europa vind je zo veel verschillende overgangen tussen bodemtypen en watersystemen als hier. In veel gebieden zijn de gradiënten momenteel overigens niet meer goed zichtbaar door intensief landgebruik.

Impact van klimaatverandering

Grotere en vaker voorkomende extremen in temperatuur, droogte, of juist natte condities kunnen grote effecten hebben op de natuur. Stijging van de gemiddelde temperatuur zorgt ervoor dat klimaatzones naar het noorden opschuiven. Soorten kunnen die opschuiving niet altijd bijbenen, zeker als hun leefgebieden niet goed op elkaar aansluiten. Daarnaast zorgen de warmere zomers en zachtere winters ervoor dat het groeiseizoen eerder begint en langer duurt. Migrerende diersoorten, zoals trekvogels die naar Nederland komen om te broeden, zijn steeds vaker niet op tijd hier en missen de piek in aanbod van rupsen die ze hun jongen hadden willen voeren. En doordat droge perioden in de zomer vaker voorkomen, verdrogen de leefgebieden van soorten die in en bij water leven, of die van een hoge grondwaterstand afhankelijk zijn.

Gradiënten versterken

​We kunnen de natuur helpen in de aanpassing aan klimaatverandering. Het behouden en bevorderen van gradiëntrijke gebieden en heterogeniteit van natuurgebieden zorgt voor een natuur die beter bestand is tegen weersextremen. Het creëren van een verscheidenheid aan leefomstandigheden op korte afstand van elkaar kan het risico van klimaateffecten spreiden. In tijden van droogte kunnen soorten die van natte omstandigheden houden zo hun toevlucht zoeken in de resterende natte delen van een natuurgebied. In periodes met veel neerslag kunnen soorten zich juist terugtrekken op de hoge, droge delen. Gradiënten en heterogeniteit kunnen goed bevorderd worden op de al bestaande overgangen van natte naar droge gebieden, in gebieden met veel hoogteverschillen en in gebieden met verschillende typen bodem.

Zoekgebieden voor veerkrachtige natuur

De kansenkaart in de storymap laat zien waar we het best kunnen zoeken naar gebieden met een hoge potentie voor herstel van gradiënten, zowel binnen als buiten natuurgebieden. Ook laat de kaart zien waar kansen liggen voor het vergroten en verbinden van natuurgebieden voor het herstel van de biodiversiteit. Deze zoekgebieden kunnen helpen bij de realisatie van de nieuwe EU-biodiversiteitsstrategie, die ernaar streeft om dertig procent van het oppervlak van Nederland te beschermen. Met die bescherming kunnen deze gebieden met de potentie om veerkrachtig te zijn bij een veranderend klimaat vitale bouwstenen in het landschap worden, waar we zuinig op moeten zijn.

Meer informatie

• Storymap: Gradiënten op de kaart - Heterogeniteit helpt de natuur bij klimaatverandering (WOt-special 5)

Tekst: WOT Natuur & Milieu
Foto's: Unsplash; WUR