Speurneuzen gezocht voor zilveren schoonheid

Een zeldzame vondst in Nederland

De tweekleurige vleermuis komt voor van Europa tot aan Japan. Van oudsher is het een bewoner van bosachtig berglandschap, waar hij overdag in spleten in rotsen verblijft. In de bebouwde gebieden verblijft deze soort vooral in kieren en spleten van gebouwen, wat voor een vleermuis eigenlijk ook een soort rotsen zijn. In de kraamtijd zijn dat vaak gewone woonhuizen. In de nazomer, herfst en winter zijn het vaker hoge gebouwen. De tweekleurige vleermuis is van de 18 vleermuissoorten die in Nederland voorkomen een van de zeldzaamste. Het is een middelgrote vleermuis, die qua jachtgedrag een beetje het midden houdt tussen een rosse vleermuis en een laatvlieger. Hij jaagt in rechtlijnige vlucht, of in grote cirkels, op veertig á vijftig meter hoogte boven voornamelijk waterrijke gebieden. Op zijn menu staan vooral dansmuggen, bladluizen, nachtvlinders, kokerjuffers, vliegen, muggen, kevers, gaasvliegen en schietmotten.

Waarnemingen van tweekleurige vleermuizen kennen we in Nederland vooral van vondsten van in de nazomer en herfst gestrande dieren, vooral in het noorden en westen. Het gaat dan om dieren die, waarschijnlijk uitgeput van hun migratie, sterk vermagerd worden aangetroffen aan gevels of op de grond. Ook de afgelopen weken zijn er in plaatsen als Rotterdam, Hoorn, Zandvoort, Midwoud, Den Haag, Groningen, IJmuiden en in de Kop van Noord-Holland weer een aantal in die toestand aangetroffen. Twee in IJmuiden gevonden dieren werden voorzien van een zender weer losgelaten, in het kader van een onderzoek naar migratieroutes van vleermuizen. Ook in Oostende (België) werden tweekleurige vleermuizen rustend aan een gevel aangetroffen (zie foto).

Tot 1998 werden tweekleurige vleermuizen jaarlijks maar een enkele keer waargenomen. Daarvan vermoedde men dat het om afgedwaalde dieren ging, in plaats van exemplaren die in Nederland verbleven en voortplantten. In 1998 werd echter in een woonwijk in Maarsenbroek bij Utrecht een bijzondere vondst gedaan: een kraamgroep van de tweekleurige vleermuis. De ontdekking van de eerste verblijfplaats, en dan ook nog eens een kraamgroep, was daarom extra speciaal. De vleermuizen in deze kraamgroep wisselen jaarlijks in aantallen en verhuizen regelmatig van woningblok en soms van wijk, maar zijn vaste bewoners van Maarssenbroek. Na een week of vijf á zes vertrekt de groep weer. Waarheen is nog een raadsel. Sindsdien is in Nederland nog maar één andere kolonie ontdekt, in 2002 (en opnieuw in 2016) in meerdere woonhuizen in een dorp in de buurt van Delfzijl.
Door de opkomst van vleermuisdetectors waarmee we voor latere analyse de geluiden voor vleermuizen kunnen opnemen, zijn er wel tientallen waarnemingen van tweekleurige vleermuizen bijgekomen, onder andere door het rijden van routes voor de monitoring van vleermuizen (NEM-VTT). Ondanks dat is er over het voorkomen, de verblijfplaatsen en het gedrag van de tweekleurige vleermuis in Nederland nog maar weinig bekend.

Balts

In Denemarken, Zweden en het zuiden van Noorwegen worden in de herfst wél grote aantallen tweekleurige vleermuizen waargenomen. Het paarseizoen is dan in volle gang en de mannetjes proberen vrouwtjes te imponeren met baltsvluchten en luid geroep, in de hoop te kunnen paren. Tweekleurige vleermuizen worden ook daar met name aangetroffen rond hoge gebouwen in steden. Ook in Nederland worden er in de kuststeden sporadisch waarnemingen van de tweekleurige vleermuis in het najaar gemeld, met als hoogtepunt in 2016, toen er in september een heuse 'invasie' gaande was en er uit alle hoeken van het land meldingen binnen kwamen.

Echter, een baltsende tweekleurige vleermuis is tot op heden nog maar drie keer in Nederland waargenomen. De eerste keer op de Maasvlakte in 1992, in 2016 in de Noordoostpolder en recent, in 2019 in Friesland. Baltst deze soort dan nauwelijks in Nederland? Of hebben we er gewoon nog niet goed genoeg naar gezocht? Hoog tijd dus om eens goed de speurneus uit te hangen en meer over dit interessante dier te weten te komen. Het najaar is hier bij uitstek een geschikte periode voor. Word jij de vierde waarnemer die de balts van de tweekleurige vleermuis in Nederland vastlegt?

Waar en hoe ga ik op zoek naar de tweekleurige vleermuis?

Aan de hand van het baltsgeluid

In Nederland wordt het baltsen verwacht bij hoge gebouwen in het noorden en westen van het land. Richt je met name op hoge gebouwen die duidelijk boven de andere bebouwing of het landschap uitsteken. Steden met veel hoogbouw zijn daardoor ook de de meest kansrijke plekken om te kijken, maar ook hoge gebouwen aan de kust (ook IJsselmeerkust) zijn kansrijk.
De baltsgeluiden kunnen worden waargenomen vanaf begin september tot in december, vanaf zonsondergang tot circa middernacht. Met een batdetector zijn de geluiden redelijk makkelijk te identificeren. De lange, relatief complexe baltsroepen zijn uniek in Europa. De baltsroep als geheel is ongeveer 150 milliseconden lang en bestaat uit gemiddeld acht korte stijle pulsen, gevolgd door een meer vlakke en complexe puls. De frequentie met de maximale energie ligt rond de 14 kHz. De laatste, meer complexe puls, is zeer luid en heeft vaak een maximumfrequentie tussen de 30-42 kHz en een minimumfrequentie tussen de 9-10 kHz. Dat is met het blote oor hoorbaar en kan zelfs tot een afstand van 200 meter worden waargenomen.
Zorg bij waarnemingen van de balts van tweekleurige vleermuizen dat je een goede full-spectrum opname met een detector maakt. Dat kan bijvoorbeeld met een Pettersson D240x, een Batlogger, een Echometer Touch, een Anabat (full spectrum), een Peersonic detector of een andere fullspectrum detector. Voeg een screenshot van de waargenomen balts toe bij de waarneming. Indien nodig kun je alsnog om de geluidsopname worden gevraagd.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Baltsroep van een tweekleurige vleermuis (Bron: Zoogdiervereniging)

Gestrande vleermuizen en/of rustende vleermuizen aan gebouwen

Hoewel het zoeken naar aan gevels rustende vleermuizen kan lijken op het zoeken naar een speld in een hooiberg, heb je in de nazomer of najaar wel de meeste kans om ze waar te nemen. Het is de migratieperiode van ruige dwergvleermuizen en tweekleurige vleermuizen en sommige dieren rusten dan gewoon aan een gevel een dag (of een paar dagen) uit. Goede plekken om te gaan zoeken zijn hoge gebouwen die dichtbij de kust staan (zoals aan boulevards), hoge gebouwen in (kust-)steden en gebouwen aan de IJsselmeerkust. Zorg bij waarnemingen van rustende vleermuizen of gestrande vleermuizen voor een duidelijke foto.

Vind je een uitgeputte vleermuis op straat, ga dan naar de website van de Vleermuiswerkgroep Nederland om te lezen wat je moet doen, en waar de vleermuis naartoe kan worden gebracht.

Waarnemingen doorgeven

Denk je een tweekleurige vleermuis gezien of gehoord te hebben? Waarnemingen kunnen worden inevoerd op Telmee.nl of Waarneming.nl.
Waarnemingen in België kunnen worden doorgegeven op Waarnemingen.be.