Middenbosbeheer in de Zuid-Limburgse hellingbossen

De Zuid-Limburgse hellingbossen zijn van oudsher opvallend rijk aan bijzondere planten- en diersoorten. Halverwege de twintigste eeuw is deze vorm van hakhoutbeheer in onbruik geraakt. Hiermee ging de rijke flora in deze bossen sterk achteruit. Vroeger was het hout van de grote bomen veel waard en wilden pachters maar al te graag het kleinere hakhout uit het bos halen. Door het wegvallen van dit verdienmodel is het beheer nu nogal kostbaar.

Hakhout- of middenbosbeheer in hellingbossen

Het invoeren van een hakhout- of een middenbosbeheer in hellingbossen is arbeidsintensief, niet op elke locatie praktisch toe te passen en daardoor niet realistisch. Bovendien kent spontane bosontwikkeling ook zijn eigen natuurwaarden. Het is daarom van belang de meest kansrijke plekken voor hakhoutbeheer in beeld te hebben. In het kader van het PAS-onderzoeksprogramma heeft de provincie Limburg aan het Deskundigenteam Heuvellandschap van het Kennisnetwerk OBN advies gevraagd. Vragen daarbij waren: waar gaan we dit bosbeheer verder stimuleren? Wat zijn kansrijke plekken? Het uitgebrachte advies is meteen bruikbaar voor de Natura 2000-plannen in Zuid-Limburg.

Geschikte gebieden

Het Deskundigenteam Heuvellandschap heeft voor de provincie systematisch geïnventariseerd wat goede plekken zijn om het hakhoutbeheer weer te gaan invoeren. Ten eerste is gekeken waar het type Eiken-haagbeukenbos nu voorkomt en waar nu nog de typische soorten voorkomen die profiteren van het invoeren van hakhoutbeheer. Immers op de locaties waar deze soorten, soms kwijnend, nog voorkomen is ingrijpen in het bos het meest urgent en juist hier kunnen met het invoeren van hakhoutbeheer de beste resultaten worden geboekt. Vervolgens hebben de kenmerkende soorten in de gebieden punten gekregen op basis van hun zeldzaamheid. Bleek bosvogeltje, mannetjesorchis, purperorchis, vliegenorchis en zwartblauwe rapunzel kregen bijvoorbeeld de meeste punten en soorten als bleeksporig bosviooltje, bosvergeet-mij-nietje en kleine maagdenpalm kregen de minste. Op basis daarvan is een eerste selectie van gebieden gemaakt met terreinen. Tenslotte is gekeken waar een hakhoutbeheer praktisch haalbaar is.

Advies

Dit alles heeft een overzicht van de kansen in vijf Natura 2000-gebieden voor herstel van het hakhoutbeheer opgeleverd. Binnen deze gebieden zijn ook weer locaties bepaald met de grootste kansrijkdom. Sommige gebieden zijn afgevallen omdat daar al hakhoutbeheer plaatsvindt of omdat het een bosreservaat is waar het bosbeheer erop gericht is om zo min mogelijk in te grijpen. In bijvoorbeeld Natura 2000-gebied Het Geuldal liggen nog twintig grotere en kleine gebieden die overblijven als prioritair.

Deze nieuwe informatie geeft de provincie Limburg een overzicht waar dit beheer al gebeurt en waar het toegepast kan worden. Er wordt gewerkt aan het Natura 2000-plan voor het Geuldal, daar kunnen op basis van het advies de maatregelen in worden opgenomen, zodat de terreinbeheerders ermee aan de slag kunnen. Voor de verschillende locaties in het Geuldal zal nog worden nagegaan hoe de situatie er ter plekke uitziet. Welke soorten komen er precies voor en heb je er te maken met zaken als essentaksterfte? Op basis van de veldbezoeken en het deskundigenrapport kan er vervolgens een besluit worden genomen over de precieze invulling van het gewenste beheer ter plekke. Doordat terreinbeheerders via het Deskundigenteam al betrokken waren bij het advies kan het meteen al heel praktisch in het beleid worden ingevoegd.

Meer informatie

Dit artikel is een bewerking van de OBN-nieuwsbrief zomer 2021 (pdf; 0,6 MB; ook verschenen in het Vakblad Natuur Bos Landschap). Lees meer in OBN-rapport Eiken-Haagbeukenbos in het Heuvelland – Kansrijke herstellocaties middenbosbeheer (pdf; 4,7 MB).

Tekst: Neeltje Huizenga, Kennisnetwerk OBN
Foto's: Guido Verschoor (leadfoto: de soortenrijkste variant van het Eiken-haagbeukenbos is rijk aan orchideeën en is gebonden aan steile hellingen met ondiep kalkgesteente)