Verdwijnt de witte hermelijn?

De hermelijn (Mustela erminea) is een kleine marter en het enige zoogdier in Nederland dat ’s winters van vachtkleur verandert. De onderzijde is altijd wit en in de zomer gaat dit via een scherpe begrenzing over in licht- tot donkerbruine bovendelen. In het najaar worden ook de bovendelen wit. De staartpunt blijft onveranderd zwart. Er zijn overigens ook individuen die niet helemaal wit worden en in Ierland blijven hermelijnen zelfs gewoon bruin in de winter. In de afgelopen winter viel er in Nederland bedenkelijk weinig sneeuw, wat de aanleiding was om eens te onderzoeken hoe het zit met het wit worden van hermelijnen in ons land.

Winters en sneeuw

Er wordt door biologen regelmatig gespeculeerd dat onder invloed van de recente klimaatverandering, waardoor de kans op sneeuw fors afneemt, de populatie hermelijnen in Nederland geleidelijk géén witte wintervacht meer zou krijgen en in de winter vaker zijn bruine wintervacht zal behouden. Op de website Weerstationlosser.nl staat een reeks van het aantal dagen met sneeuwdek per winter die teruggaat tot 1894 (zie onderstaande figuur). Daaruit blijkt dat vanaf ongeveer 1940 weliswaar sprake is van een terugloop in het aantal dagen met sneeuw, maar dat het ook aan het begin van de twintigste eeuw wel tegenviel met de sneeuwpret.

Analyse van foto’s

Om erachter te komen of, wanneer en hoeveel hermelijnen in Nederland wit worden in de winter, is de database van Waarneming.nl geanalyseerd. Hierin zijn veel waarnemingen van planten en dieren ingevoerd, zelfs van een relatief zeldzame soort als een hermelijn. In toenemende mate gaan deze waarnemingen ook vergezeld van foto’s. Daardoor is het verkleuren van de hermelijnen vrijwel van week tot week goed te volgen. In de uitgevoerde analyse zijn de winters (periode van 1 oktober tot en met 30 april) van 2018-2019, 2019-2020 en het eerste stukje van 2020-2021 (tot 3 januari) bekeken en is per waargenomen individuele hermelijn (zelfde locatie, zelfde dag) genoteerd of het individu bruin of wit was of een ‘tussenkleed’ had. Het blijkt dat de gefotografeerde hermelijnen vanaf begin november tot in december naar wit verkleuren en in de loop van maart tot eind april weer naar bruin. Aangezien de winters van 2019, 2020 en 2021 (tot 3 januari) nagenoeg sneeuwvrij verliepen, mag duidelijk zijn dat hermelijnen niet wachten met wit worden tot de eerste sneeuw valt.

Zorgen voor morgen

Uit de analyse blijkt dat witte of gedeeltelijk witte hermelijnen in de winter in Nederland regel zijn en dat de sneeuwarme winters van de afgelopen jaren daar geen effect op lijken te hebben gehad. De kans dat dit op korte termijn zal veranderen, is waarschijnlijk niet zo groot gezien de vele sneeuwarme winters waarin de soort al wit rondloopt. Ergens in hun genen moet wel een ‘continu’ bruine wintervacht verstopt zitten (zie de Ierse populatie), maar kennelijk hebben hermelijnen in Nederland zo weinig last van hun witte kleed dat ze deze genen niet hoeven op te diepen. Voorlopig hoeven we ons nog geen zorgen te maken over het verdwijnen van de witte winterhermelijnen, al zijn er juist wel zorgen over het verdwijnen van de hermelijn als soort.

Zoogdier

Een artikel over witte hermelijnen is eerder gepubliceerd in Zoogdier. Zoogdier is het populairwetenschappelijk kwartaalblad van de Zoogdiervereniging en Natuurpunt. Leden van de Zoogdiervereniging krijgen Zoogdier automatisch thuisgestuurd. Leden van Natuurpunt kunnen korting krijgen op een abonnement op Zoogdier. 

In Zoogdier worden artikelen gepubliceerd over zoogdieronderzoek en -bescherming over soorten die in Nederland en Vlaanderen (kunnen) voorkomen. Daarnaast ook over activiteiten die worden ondernomen door werkgroepen van de Zoogdiervereniging (Nederland) en Natuurpunt (Vlaanderen).

Tekst: Maurice La Haye, Matthijs Smaal en Willem van Manen
Foto’s: Fiona Bottema; Matthijs Smaal