Daling stikstofdepositie leidt tot herstel biodiversiteit

In het Ossekampen Grassland Experiment dat in 1958 begon, werd een aantal proefvelden meer dan zestig jaar onderzocht. Veranderingen in botanische soortensamenstelling, productie en bodem werden gedetailleerd gemeten. Het experiment in Wageningen is één van de oudste ecologische experimenten in de wereld. Het oudste experiment is het Park Grass Experiment in Rothamsted (het Verenigd Koninkrijk) dat honderd jaar eerder werd gestart.

Bodemverzuring

In de eerste dertig jaar na de start van het experiment vond een snelle daling plaats van de diversiteit van plantensoorten: de lage kruiden en korte grassoorten namen af en de vlinderbloemen verdwenen vrijwel volledig. De daling van de diversiteit blijkt vooral het gevolg van verzuring van de bodem en niet van een verhoging van de productie, wat meestal wordt verondersteld. Het is opmerkelijk dat zelfs op deze gebufferde kleigronden in dertig jaar tijd de zuurgraad van de bodem sterk is gedaald (van een pH van 5 naar een pH van 3,8; een lagere pH, oftewel een lagere zuurgraad, betekent dat de bodem zuurder wordt). De belangrijkste veroorzaker van deze bodemverzuring waren zwaveldioxide en de snel stijgende stikstofdepositie tussen 1950 en 1990.

Een deel van het verlies van diversiteit in de beginjaren moet worden toegeschreven aan de omvorming van wisselweide naar hooiland toen het experiment begon. In deze periode verdwenen typische weidesoorten als kamgras en witte klaver, terwijl het tientallen jaren duurde voordat de soorten die kenmerkend waren voor voedselarme hooilanden zich konden vestigen (bijvoorbeeld blauwe zegge, tandjesgras en kruipend zenegroen). Het grootste deel van de verarming bleek echter het gevolg van de gemeten bodemverzuring.

Stagnatie

Na 1990 daalde, dankzij milieumaatregelen in landbouw en verkeer, de stikstofdepositie en nam de diversiteit weer langzaam toe. Hetzelfde gebeurde met de lage kruiden (bijvoorbeeld geel walstro en kruipend zenegroen) en de vlinderbloemigen (zoals gewone rolklaver). Maar na 2010 stagneerde dit herstel van de diversiteit. Ook de zuurgraad van de bodem bleef steken op een pH van 4,0. In deze periode nam de stikstofdepositie – met name de depositie van ammoniak, die voor het overgrote deel afkomstig is uit de Nederlandse veeteelt – niet verder af.  

Na 1990 werden verschillende maatregelen genomen om de emissies van ammoniak terug te brengen, waaronder de mineralenboekhouding die agrarische bedrijven moesten bijhouden en de verplichting om mest te injecteren. De mineralenboekhouding, waarbij boeren een heffing moesten betalen wanneer het overschot van stikstof en fosfor te groot was, werd in 2006 afgeschaft.

Meer informatie

• Neem voor meer informatie contact op met Frank Berendse. Email: frank.berendse@kpnmail.nl; tel: 06-12092164

Tekst: Frank Berendse, Wageningen University & Research
Foto: Rob Geerts (leadfoto: bevertjes)