Het Ulvenhoutse bos weer vol met witte rapunzel en knikkend nagelkruid
Provincie Noord-BrabantHet Ulvenhoutse Bos is een klein Natura 2000-bosgebied ten zuidoosten van Breda, langs de Broekloop en de Bavelse Leij. Dit zijn zijbeekjes van de Mark. In de ondergrond van het gebied bevinden zich slecht doorlatende, kalkrijke leemlagen die het grondwater vasthouden. Ten zuiden van het Ulvenhoutse Bos ligt iets hoger het Sint Annabos, dat afwatert op het Ulvenhoutse Bos. Door verschillende maatregelen in beide bossen, ontstaat er weer mineraalrijk kwelwater en kan het oorspronkelijke, natte bos met zijn zeldzame en minder zeldzame flora en fauna weer terugkeren.
“Het Ulvenhoutse Bos is rijk aan voorjaarsflora,” weet Ed Michels. Ed is ecoloog en uitvoerder/ toezichthouder van de verbetering van het Ulvenhoutse Bos en het Sint Annabos. “Door de grondwaterdruk komt het kwelwater tot bij het wortelpakket van de kruidachtige planten. Die voelen zich hier dus heerlijk thuis. Tot voor kort was de druk te laag om voldoende kwelwater te vormen. Maar ook de kwaliteit van de mineraalhuishouding van het water was niet toereikend genoeg. We hebben beide problemen aangepakt, waardoor er nu weer in het voorjaar grote stukken onderbegroeiing zijn van bloeiende bosanemoon, lelietjes-van-dalen en dalkruid. Maar ook uiterst zeldzame soorten als witte rapunzel en knikkend nagelkruid doen het weer beter in het Ulvenhoutse Bos!”
Rabatten verwijderd
Met verschillende partners heeft de provincie Noord-Brabant meerdere jaren geleden, samen met Staatsbosbeheer, de eigenaar van het bos, een plan gemaakt om de kwaliteit van het Ulvenhoutse Bos te verbeteren. Er werden verschillende maatregelen genomen.
Om te beginnen werden de rabatten weggehaald. Ed Michels legt uit: “Rabatten zijn in feite heuveltjes in het bos waar bomen op werden geplant. Om het bos vroeger droger te krijgen, werden greppels uitgegraven. Met de grond uit de greppels werden ernaast de heuvels aangelegd. Op de heuvels werden de bomen geplant. Zo ontstond in het bos een patroon van greppels en heuvels, waardoor het water heel snel kon worden afgevoerd. Het bos dreigt nu te verdrogen. Met het weghalen van de rabatten houden we het water weer vast in het bos.”
Daarnaast werden in de watergangen op cruciale punten stuwen geplaatst. Ook door deze ingreep kan het water worden vastgehouden. Michels: “Zestien stuwen in een bos van 112 hectare is best veel. Maar het werkt uitstekend! Het kwelwater kan nu veel beter bij de planten komen, ook omdat we de beeklopen hebben opgeschoond. Natuurlijk hebben we ook weer nieuwe bomen aangeplant, want vrijwel alle bosplanten zijn uiterst schaduwminnende soorten.”
Kwelherstel Ulvenhoutse Bos (Bron: Staatsbosbeheer)
Sint Annabos
Direct ten zuiden van het Ulvenhoutse Bos ligt het Sint Annabos in het beekdal van Breda. Het bos ligt iets hoger, waardoor het afwatert op het Ulvenhoutse Bos. Ook het Sint Annabos kampte met verdroging, en het naastliggende dal van de Broekloop heeft een te voedselrijke bodem. Ed Michels: ”Als eerste gaan we zo’n 18.000 kuub (ongeveer 500 vrachtwagens) bouwvoor afvoeren. Dat is de bovenste laag van de weilanden. Deze bovenste laag is veel te voedsel- en fosfaatrijk voor vegetatie van een beekbegeleidend bos. Door het verwijderen van de bouwvoor kan nattig, schraal land ontstaan waar de oorspronkelijke flora en fauna goed op kan gedijen. Als op de afgegraven stukken regenwater in de bodem zakt, neemt het water de mineralen uit de bodem op en stroomt via de kleipakketten naar het Ulvenhoutse Bos. Daar komt het als kwelwater weer naar boven. Om dit proces optimaal te laten verlopen, mag er zo weinig mogelijk fosfaat in de bodem zitten. Fosfaten maken chemische verbindingen met mineralen, waardoor het grondwater te voedselrijk wordt.” Daarnaast wordt het Sint Annabos 25 stuwen rijker. Michels: “Met deze stuwen kunnen we het water beter vasthouden, waardoor het meer de kans krijgt in de bodem te zakken. Ook de Broekloop krijgt een andere waterloop, en gaat meer meanderen. De oevers krijgen verschillende profielen, waar ook de fauna van profiteert.”
In zowel het Ulvenhoutse als het Sint Annabos wonen dan ook bijzondere dieren, zoals verschillende soorten vleermuizen en meerdere soorten salamanders. “Van beide diergroepen komen ook zeldzame soorten voor in deze bossen,” vertelt Ed Michels trots. “Je hoort door het hele bos de goud- en de appelvink, net als de kleine bonte specht,” geniet hij nu al van het naderende voorjaar.
Tekst: Annelies Cuijpers, provincie Noord-Brabant
Foto’s: Ed Michels
Film: Staatsbosbeheer