Langsteelgraafwespen in beweging: Kirby's langsteelgraafwesp vestigt zich in Limburg

In juli 2019 vond Bas Waanders een Kirby’s langsteelgraafwesp (Prionyx kirbii) in het gebied Prins Hendrik, bij Brunssum (Limburg). Dit was de eerste waarneming van deze wespensoort in Nederland. In de rest van 2019 werd niks meer gevonden, maar in de zomer van 2020 bleek de soort aanwezig op dezelfde plek. Er werden in 2020 maximaal zeven exemplaren gezien en doorgegeven via waarneming.nl; er werd toen ook een nest gevonden. Daarmee zijn we in Nederland een nieuwe voorplantende langsteelgraafwesp rijker. In het nummer van Entomologische berichten van oktober 2020 wordt deze vondst beschreven, evenals de eerste waarneming voor België in juni 2020. 

Net andere langsteelgraafwespen heeft deze wespensoort een lang achterlijf met een extreme wespentaille. Hij is grotendeels zwart met een gedeeltelijk rood achterlijf. Anders dan andere soorten heeft hij dunne witte bandjes op het achterlijf. Kirby's langsteelgraafwesp is bekend uit Midden- en Zuid-Europa. Hij is bijvoorbeeld vrij talrijk in Frankrijk. Regelmatig duiken in Nederland nieuwe soorten insecten op: soms afkomstig uit zuidelijker streken, soms exotische soorten die hier zijn ingevoerd. 

Sabelsprinkhanendoder neemt toe

De sabelsprinkhanendoder (Sphex funerarius) is ook een recente nieuwkomer in ons land. Net als de Kirby’s langsteelgraafwesp is dit een soort die oorspronkelijk uit zuidelijker streken komt. De eerste jaren in Nederland kwam de sabelsprinkhanendoder vooral voor in Zeeuws Vlaanderen met wat verspreide waarnemingen elders in het zuidoosten van het land. Op waarneming.nl is te zien dat het aantal waarnemingen de laatste drie jaar flink is toegenomen en de verspreiding van deze wesp in Nederland enorm is vergroot: van zes atlasblokken in 2017 tot 128 in 2020. De noordelijkste waarnemingslocaties in waarneming.nl waaraan een foto is toegevoegd, liggen inmiddels in de Donkere duinen bij Den Helder (Noord-Holland) en op het Holtingerveld nabij Holtinge (Drenthe). Op waarneming.nl staan ook al waarnemingen zonder foto uit Friesland en zelfs al van Texel.

De sabelsprinkhanendoder is een grote wesp die in vorm en zwartrode kleurverdeling veel lijkt op de aardrupsendoders (Podalonia) die al langer in Nederland voorkomen. Bij de vrouwtjes zijn de gedeeltelijk rode voorpoten kenmerkend. En deze soort verzamelt geen rupsen van nachtvlinders, maar sabelsprinkhanen als voedsel voor haar larven.

Andere langsteelgraafwespen in Nederland

Bij langsteelgraafwespen (Sphecidae) is de wespentaille zo extreem dat het lijkt of het achterlijf op een steeltje staat. Ze zijn verwant aan de graafwespen en de meeste soorten nestelen in een holletje in zandige bodem. Inmiddels komen elf soorten voor in Nederland. Naast de nieuwkomers uit het zuiden, is er een drietal ingevoerde soorten. Daarvan lijkt ook de Mexicaanse zwartsteel (Isodontia mexicana), een geheel zwarte exotische langsteelgraafwesp die sinds 2008 uit Nederland bekend is, langzaam toe te nemen. Reeds lang uit Nederland bekend zijn drie soorten rupsendoders (Ammophila) en drie soorten aardrupsendoders (Podalonia). Deze wespen verzamelen alle rupsen van met name nachtvlinders om hun larven mee te voeden. De meest voorkomende soort is de grote rupsendoder (Ammophila sabulosa), die verspreid over heel Nederland wordt aangetroffen. Wie weet welke soorten de komende jaren nog meer opduiken.

Tekst: Johan van 't Bosch, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto's: Bas Waanders; Johan van 't Bosch