Boomkroonbewonende viervlekmier voor het eerst in Nederland gevonden
EIS Kenniscentrum InsectenDe viervlekmier (Dolichoderus quadripunctatus) is een kleine, tweekleurige en gevlekte soort. In de lente van 2019 werd deze soort door John Cox gevonden in een bosje aan de oever van de Dommel, nabij Valkenswaard. Dat gebeurde door laaghangende takken van een zomereik te ‘kloppen’ en de vallende diertjes op te vangen in een net of paraplu. Het betreffende bosje bevat verschillende loofboomsoorten en aardig wat dood hout. De vondst is nu gepubliceerd in het tijdschrift Nederlandse Faunistische Mededelingen.
Hoog
De viervlekmier is warmteminnend en maakt met name in dood hout in boomkronen haar nesten. De miertjes zoeken ook vrijwel alleen in de takken en op de bladeren naar voedsel en komen dus nauwelijks op de grond voor. Ze is dus erg lastig te vinden voor miereninventariseerders. Soms komt de soort wat lager voor als een bosrand in de zon staat, zoals op de vindplek in Nederland.
Viervlekmieren zoeken vrijwel alleen in takken en op bladeren naar voedsel en komen dus nauwelijks op de grond voor (Bron: Roy Kleukers)
Warmteminnend
De viervlekmier is warmteminnend. Ze is wijd verspreid in Zuid- en Midden-Europa. Meer noordelijk wordt ze schaars. In Zweden, Finland en Denemarken komt ze niet voor, terwijl in Noorwegen alleen zeer lokaal vindplaatsen zijn in het zuiden van het land. Ook in de ons omringende landen is de mier bijzonder schaars. In het Verenigd Koninkrijk en Luxemburg komt de viervlekmier niet voor. Uit België zijn er slechts twee historische records en wordt ze thans als uitgestorven beschouwd. In Frankrijk wordt de viervlekmier grofweg onder de lijn Nantes-Straatsburg gevonden. In Duitsland ontbreekt de soort in het westen en noorden, maar lijkt er wel sprake van een duidelijke noordwaartse uitbreiding. Dat de soort Nederland heeft bereikt past in dit laatste patroon.
Het is natuurlijk de vraag hoe de viervlekmier het Dommeldal bereikt heeft, helemaal gezien het feit dat er geen recente waarnemingen zijn in België. Een flink ‘sprong’ door een bevruchte gevleugelde koningin is bij mieren natuurlijk altijd een mogelijkheid. Deze soort is echter lastig te vinden en hierdoor speelt hoogstwaarschijnlijk ook een sterk waarnemerseffect. Ze bouwt nesten en foerageert voornamelijk in boomkronen, een leefgebied dat nu eenmaal lastig te onderzoeken is. Het zou dus kunnen dat ze al langere tijd aan een opmars naar het noorden (vanuit Frankrijk) en/of oosten (vanuit Duitsland) bezig is, maar dat dat simpelweg niet is opgemerkt.
Toekomst?
In Zuid-Europa is de viervlekmier zeker geen zeldzaamheid. Ze staat wel op rode lijsten van landen van Midden- en Noord-Europa, zoals die van Noorwegen, Duitsland en Neder-Oostenrijk. De bedreigingen zijn onder andere de achteruitgang van oude natuurlijke bossen en oude boomgaarden. Toekomstige inventarisaties in Nederland moeten uitwijzen of de locatie in het Dommeldal een unieke, geïsoleerde en dus kwetsbare populatie bevat, of dat de viervlekmier toch al op meer plekken aanwezig is en/of zich gaat uitbreiden onder invloed van het opwarmende klimaat.
Tekst: Jinze Noordijk, André J. van Loon & John P.J. Cox, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s: Theodoor Heijerman; Jinze Noordijk
Film: Roy Kleukers