In waterwingebieden in de duinen drijft een bel met zoet duinwater op zilt grondwater. In de overgangen is het water brak. Deze zoetwaterbel is in Meijendel tot 120 meter diep en wordt continu aangevuld met voorgezuiverd rivierwater uit de Afgedamde Maas. Eenzelfde hoeveelheid water wordt in hetzelfde gestage tempo opgepompt om verder te zuiveren tot betrouwbaar drinkwater. Evenveel erin als eruit. De bovenkant van deze zoetwaterbel zit vlak tegen het maaiveld of zelfs erboven. Dat zijn de vochtige duinvalleien. Meestal zit het grondwater ruim onder het maaiveld. Planten en bomen met diepe wortels weten zich daar verzekerd van een koele en altijd vochtige omgeving.
Waterafhankelijke natuur
Gedurende de drie maanden droogte in de zomer van 2018 was er beperkte bloei van planten in de duinen. 'Stro' was het algemene beeld. Bioloog en beleidsadviseur Harrie van der Hagen maakt onderscheid tussen grondwaterafhankelijke natuur en grondwateronafhankelijke natuur. We beginnen met de eerste: "De natuur in vochtige duinvalleien en langs de randen van de infiltratieplassen is volledig afhankelijk van het waterniveau. Omdat we - ondanks alles - konden doorgaan met het infiltreren van voorgezuiverd rivierwater, is de hydrologische basis van de vochtige duinvalleien, een Natura 2000-beschermd habitat, niet in het geding gekomen. De absolute voorwaarde hiervoor is dat we - vooral in het groeiseizoen - beschikken over voldoende voorgezuiverd rivierwater."
Wateronafhankelijke natuur
“Voor natuur die niet afhankelijk is van grondwater, waren de gevolgen ook maar beperkt”, denkt Harrie. “Veel was stro, dus er heeft minder gebloeid.” Daardoor zullen de insecten wel een klap hebben gehad, zou je denken. Maar het jaar erop was de situatie zelfs beter. Hoe is dat te verklaren? Harrie: “Het hoge aanbod aan stikstof heeft geleid tot vergrassing van het duingebied. De grassen kunnen niet tegen armoede en droogte en zijn deels afgestorven. Hierdoor zijn er gaten in de begroeiing gevallen, die in het voorjaar van 2019 meteen werden ingenomen door kruiden en bloemplanten. Die hebben dus juist geprofiteerd van de droogte van 2018.
Goede start
Door klimaatverandering zal dit vaker gaan optreden, is de verwachting. De vraag is dan wel of bij het frequent optreden van droogte de natuurwaarden op termijn ook nog zo helpen. Harrie: “Dit voorjaar zijn we in elk geval gestart met voldoende water in de grond. Doordat het niet of nauwelijks heeft geregend, hebben de winterannuellen een kort seizoen gehad. Zij hebben voldoende zaden op de bodem liggen om volgend voorjaar weer volop aanwezig te zijn. En, ik heb zelden zo’n uitbundige bloei van het Duinviooltje gezien als dit voorjaar!”
Minder begrazers
“Wordt het een natte zomer, dan zullen vooral grassen als Duinriet gaan profiteren. Zet de droogte door, dan zal de ‘verwoestijning’ van het droge duin doorzetten en de vergrassing van het duin verder verminderen. Bomen kunnen dan een deel van hun verdampende bladeren laten vallen”, voorspelt Harrie. “En mocht de trend van droogte zich blijven doorzetten, dan betekent dit dat er in de zomer voortaan minder eten is voor het vee. De zomer wordt dan net zo schraal als de winter. Het aantal dieren kan dan worden teruggebracht. Op sommige plaatsen is het verschil tussen wel en niet begraasd al niet meer te zien. Zo kan het dus gebeuren dat droogte een beheermaatregel als begrazing, deels overbodig maakt.”
Over Nationaal Park Hollandse Duinen
Nationaal Park Hollandse Duinen beslaat het brede Zuid-Hollandse kustgebied van Hoek van Holland tot Hillegom. Het is ook de naam van de stichting waarbinnen Dunea, Staatsbosbeheer en provincie Zuid-Holland samenwerken met gemeenten, terreinbeheerders en anderen, om stad, natuur, landschap en zee te verbinden voor iedereen. Het doel is het gebied, bestaande uit oude en jonge duinen in stedelijke omgeving veerkrachtig, aaneengesloten en beleefbaar te maken en te houden. De Hollandse kustnatuur is uniek vanwege de kwaliteit van de natuur en de ligging bij het stedelijk gebied.
Tekst: Nicole van Veldhoven, Dunea
Foto's: Harry van der Hagen, Dunea