Gezonde duinen: dat is waar we het voor doen

Afgelopen vrijdag bezocht Esther Rommel, gedeputeerde Natuur van de provincie  Noord-Holland, het Noordhollands Duinreservaat. Het doel? Zien wat het effect van stikstof is op de natuur. Én wat de effecten zijn van maatregelen om de gevolgen van stikstofneerslag te herstellen. Rommel: “PWN is expert in natuurbeheer, maar ik wil zelf ook goed uit kunnen leggen wat we in natuurgebieden doen, en vooral waarom we het doen.”

Stikstof

Stikstof kun je niet zien, maar de effecten in de natuur wel. De natuur groeit langzaam dicht met gras, struiken en bomen. Stikstof zorgt voor een voedselrijke grond, terwijl in de duinen juist veel planten en dieren voorkomen die uitstekend overweg kunnen met voedselarme, schrale grond. De duinen zijn vitaal, maar hebben op sommige plaatsen hulp nodig om het effect van teveel stikstof in de bodem op te lossen.  

Het is als een lichaam dat je in balans wilt houden. Een keertje zondigen is niet erg, maar wie structureel eenzijdig eet, zal zien dat de gezondheid achteruit gaat. Met de jaren hoopt de hoeveelheid stikstof in onze natuur zich verder op. Het is daarom belangrijk om maatregelen te nemen om duinplanten, zoals het duinviooltje en de duinparelmoervlinder, te behouden.

Proefje

Om het effect van stikstof in de natuur te illustreren worden op verschillende plekken in het duin bodemmonsters genomen. Projectleider Martijn van Schaik van natuurbeheerder PWN haalt uit zijn broekzak een flesje. “Wat hierin zit kun je zien als een concentraat van tien jaar regen met een verhoogd stikstofgehalte”, legt hij uit. Het is zoutzuur. Stikstof en zoutzuur hebben een vergelijkbare eigenschap, ze lossen kalk op.

Druppels op de verschillende lagen in de bodem tonen aan dat onder de bloeiende duinvalleien en graslanden nog kalk in de bodem zit, maar dat onder de vergraste delen van het duin een dikke laag van zure bodem schuilgaat. Kalk reageert op druppels uit het flesje door bruisend op te lossen. Op sommige plekken ligt er een verzuurde toplaag van wel vijftig centimeter dik. Hier kunnen de wortels van het duinviooltje niet meer bij. Het teveel aan stikstof heeft alle kalk al uit de bodem gespoeld.

Kalkrijk zand

De gezonde duinen staan uitbundig in bloei en zijn het resultaat van maatregelen van de afgelopen tientallen jaren. Esther Rommel: “Je doet het niet omdat je iets kwijt wilt, maar omdat je iets wilt behouden of zelfs versterken en dat zie je hier.”

De maatregelen komen in feite neer op iets heel eenvoudigs. Want wat kun je in de natuur doen om de duinen sterk te houden als er teveel stikstof neerslaat? Kalk toevoegen of stikstof verwijderen.

“En dat is het mooie aan de duinen”, legt boswachter Ronald Slingerland uit. “In een gezond duin heb je stuivend zand en daarmee een natuurlijke aanvoer van kalk vanaf het strand.” Waar beheerders tot de jaren negentig nog bezig waren om de duinen vast te leggen, met bijvoorbeeld helmgras, heeft onderzoek en nieuwe kennis er juist voor gezorgd dat de duinen nu al jaren weer actief in beweging worden gebracht.

Met stuifkuilen, variërend in grootte, en kerven in de zeereep creëer je al snel een krachtige motor die kalkrijk zand het duin in brengt. Mits de wind niet wordt tegengewerkt door een dichte grasmat of een rij bomen.

Leuk om te weten is dat het stuivend zand ook de belangrijkste grazer in het duin helpt: de sprinkhaan. “Op de plekken waar het zand kan stuiven legt de sprinkhaan eitjes in het warme zand. Hier kan de sprinkhaan zich beter voortplanten, groeit het aantal grazende sprinkhanen en blijft het gebied gezonder. Zo versterkt het effect zich”, legt Martijn van Schaik uit.

De grazers hebben altijd zin in hun werk, en waar ze eten zorgen ze voor een open en gevarieerde begroeiing. Zo behoud je de unieke natuurwaardes van het gebied en behoud je ook de bijzondere planten en dieren die daarvan afhankelijk zijn.

Effecten

Midden in het al grassige duin staat een bijenorchis. Dat deze bijzondere soort hier groeit, zegt iets over de bodem: hier zit nog kalk. Voor deze plant komen de maatregelen op tijd, maar hij maakt ook duidelijk hoe lastig het is om uit te leggen wat het effect is van natuurbeheer. Menigeen loopt er zo voorbij, maar deze bloem laat zien dat dit duingebied gezond is en dat een beetje hulp dus al een groot effect heeft.

Tekst: Jade Hurkmans, PWN
Foto's: Erik van der Burgt