Recordaantal harlekijnen op Workumer Nijlân

Recordaantal harlekijnen

Sinds begin jaren negentig monitoren we elk voorjaar het aantal bloeiende harlekijnen in natuurgebied Workumer Nijlân in Zuidwest-Friesland. Vooral de laatste jaren gaat het goed met deze soort en zien we steeds meer bloeiende exemplaren. Dit jaar spant de kroon met ruim 1200 planten. Nog niet eerder waren het er zoveel. Orchideeën staan bekend om hun wispelturigheid. Jaren met veel exemplaren worden afgewisseld met magere jaren, waarin slechts een enkel exemplaar tot bloei komt. Ook de harlekijn laat een dergelijk beeld zien in het Workumer Nijlân. De dertigjarige meetreeks geeft op het eerste gezicht een wat wisselend beeld. Er zijn jaren met slechts 200 exemplaren of zelf minder, maar er zijn ook uitschieters met 500 tot 800 harlekijnen. Over het geheel zien we een stijgende lijn, met name de afgelopen tien jaar. De 1200 bloeiende planten dit jaar passen goed in dit beeld.

Zuiderzeerelict

Het Workumer Nijlân is een Zuiderzeerelict en ontstaan vanuit een zoute kwelder met afwisselend klei- en zandafzettingen. In de bodem zijn op sommige plekken ook nog restanten van schelpenbanken te vinden. Met de aanleg van de Afsluitdijk verdwenen eb en vloed en verzoette het gebied. Na de oorlog transformeerde de Zuiderzeedijk in de IJsselmeerdijk en werden veel voormalige kweldergronden ontgonnen. Het reservaat bleef samen met Stoenckherne en de Workumer Waard (in eigendom bij It Fryske Gea) gespaard. Wel zorgt de IJsselmeerdijk voor een tweedeling: het Nijlân ligt binnendijks en het aangrenzende Stoenckherne buitendijks.

Botanische hotspot

Dat de harlekijn het hier goed doet, is te danken aan een combinatie van factoren. Het Workumer Nijlân heeft een nagenoeg ongestoorde bodem met veel kleinschalig reliëf en bestaat uit een mix van zand, klei en zavel.  Een andere gunstige bijkomstigheid is kwelwater, dat vanuit het IJsselmeer in het gebied opwelt. Waarschijnlijk neemt het op zijn weg ondergronds de nodige kalk op uit oude schelpenlagen.

De variatie in bodem, vocht, kalkrijkdom en reliëf zorgt voor allerlei fijnkorrelige gradiënten; ideaal voor harlekijn en ook voor veel andere base- en kalkminnende plantensoorten. In april is hier de zeldzame moeraspaardenbloem te vinden, die ongeveer gelijktijdig bloeit met de harlekijn. In mei en juni volgen brede orchis en grote keverorchis en tal van andere bijzonderheden als geelhartje, bevertjes, zeegroene zegge en addertong. Op sommige plekken zien we zelfs nog brakwaterrelicten zoals zilte rus. Dankzij de bijzondere bodemopbouw en waterkwaliteit kent het Workumer Nijlân een hoge biodiversiteit, een botanische hotspot in Sud-west Fryslân.

Tekst: Staatsbosbeheer
Foto's: Henk-Jan van der Veen