Ochtendlied mannetjeskoolmees trekt geen vrouwtjes aan maar juist andere mannetjes

Uit eerder onderzoek is gebleken dat zangvogels regelmatig vreemdgaan. Het lijkt logisch dat mannetjes vrouwtjes uit de buurt lokken met hun gezang. Maar de natuur blijkt toch anders in elkaar te steken, ontdekte het onderzoeksteam dat bestond uit wetenschappers van Wageningen University & Research en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW).  

"Wat we tot nu toe weten over het dagelijkse gedrag tussen mannetjes en vrouwtjes is vooral kennis uit het lab, omdat het moeilijk is een vogel lang in het veld te volgen," legt hoogleraar Marc Naguib uit. "We weten welke kleur vrouwtjeskoolmezen mooi vinden en van welke zang ze houden als zij een directe reactie laten zien, maar hoe ze in het veld hun ruimtelijke gedrag en keuzes voor een mannetje bepalen, is tot nu toe bijna onbekend."

Ochtendlied trekt mannelijke concurrentie aan 

Promotieonderzoeker Nina Bircher en haar co-auteurs gingen er dan ook van uit dat de fanatiekste mannelijke zangers kunnen rekenen op veel vrouwelijke belangstelling. Niets blijkt minder waar: het koolmeesmannetje met het grootste repertoire, die het vroegst met zingen begon en die dat het langst volhield, trok juist minder vrouwtjes aan. Mannelijke koolmezen gingen opvallend genoeg wel een kijkje nemen in het territorium van hun zingende concurrent, zoals nu te lezen is in het wetenschappelijke tijdschrift Behavioural Ecology. 

Waarom de vogels dat doen is vooralsnog gissen. Naguib: "Mogelijk dringt een mannetje het territorium van een concurrent binnen om te kijken waarom hij beter is dan hijzelf, waarom die ander meer geschikt zou zijn om voor nageslacht te zorgen." Het werpt hoe dan ook nieuw licht op het toch al complexe sociale netwerk van zangvogels. 

Ook de gangbare gedachte dat een vrouwtjeskoolmees vaker een ander territorium binnenvliegt wanneer ze vruchtbaar is, blijkt niet te kloppen. Dit zou ze doen om te paren met andere mannetjes. Uit dit onderzoek blijkt dat het vrouwtje juist meer andere territoriums gaat opzoeken wanneer ze de eieren al heeft gelegd en ze op zoek is naar voedsel voor haar jongen. 

Schat aan informatie 

Niet alleen de uitkomsten van het onderzoek zijn uniek, het onderzoek zelf is dat ook. De wetenschappers hebben veertig mannetjeskoolmezen en veertig vrouwtjes een digitaal radio-zendertje omgedaan. De zenders geven iedere vijf seconden een signaal af en hebben daarmee voor een schat aan informatie gezorgd.  

Met meer dan 35 miljoen logs is dit voor zover bekend het grootse onderzoek ooit met radio-gezenderde vogels. "Eén dag van dit onderzoek heeft ons meer data opgeleverd dan we soms in hele maanden verzamelen," vertelt Naguib met gepaste trots.  

Voorgeprogrammeerde recorders 

De signalen van de vogelzenders worden opgevangen door honderddertig ontvangers in de buurt van hun nestkasten. Hiermee kunnen de onderzoekers het ruimtelijke gedrag van de koolmezen registreren. Het zingen van de mannetjes is door een netwerk van voorgeprogrammeerde audiorecorders opgenomen. Uit al deze informatie zijn ruim dertigduizend bewegingen naar andere territoria gedetecteerd en bestudeerd, die samenhangen met het mannelijke ochtendlied tussen 5 en 8 uur ’s ochtends. 

Het onderzoek is een samenwerking met het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Tekst: Mark van der Meijs, Wageningen University
Foto: Joris Diehl