Hyacintorchis ontdekt in Nationaal Park Hollandse Duinen

Casper Zuyderduyn, boswachter bij Staatsbosbeheer, trof deze van oorsprong mediterrane Hyacintorchis (Himantoglossum robertianum) aan in de duinen bij Noordwijk: “Ik trof de orchidee aan op drie terreintypen: een zuidhelling, met wat verspreid staand struweel, een intensief gemaaide wegberm en een abelenbosje aan de voet van een noordhelling. Deze vondst past in de recente uitbreiding van de Hyacintorchis langs de Atlantische kust, waar serieuze vorst tegenwoordig zeldzaam is.”

Gezien de grootte, de vorm en het aantal aangetroffen rozetten, is aannemelijk dat de orchideeën hier al enkele jaren onopgemerkt hebben gestaan. Een deel van de planten staat in niet toegankelijk gebied, wat dit kan verklaren. Vanwege de standplaatsen van Hyacintorchis in dit deel van de duinen, mogen we aannemen dat het hier gaat om een natuurlijke vestiging. De determinatie van de ontdekker werd bevestigd door experts van Naturalis en Floron.

Grootste orchideeënsoort in Europa

Als één van de grootste orchideeënsoorten in Europa, is de Hyacintorchis eenvoudig te herkennen. De minder gangbare naam is dan ook Reuzenorchis. Onder gunstige omstandigheden kunnen de planten tot wel één meter hoog worden, maar gemiddeld bereiken ze een lengte van vijftig centimeter.

Ze hebben zeer forse glanzende, vlezige bladeren. De lip van de grote bloemen is drielobbig, waarvan de middenlob onderaan gespleten is in twee zijlobben. De kleur loopt uiteen van lichtgroen, lichtroze tot donkerpaars. De bloemen zijn niet eenkleurig, maar vertonen de donkerste tonen aan de randen van de lip. Ook is de lip voorzien van kleine donkergetinte vlekjes.

Leefomgeving Hyacintorchis

In het Middellandse Zeegebied kan men de Hyacintorchis vinden op zeer uiteenlopende plaatsen: van bermen tot rotsspleten en van grazige graslanden tot struweelranden. Meestal gaat het om zonnige, matig vochtige tot gortdroge plaatsen. De planten verdragen lichte schaduw goed, zoals in ijle naaldbossen. De soort heeft een voorkeur voor kalkrijke of sterk lemige bodems.

Hyacintorchis rukt op

De Hyacintorchis is een van oorsprong mediterrane soort, die vrijwel in het hele Middellandse Zeegebied wordt gevonden, meestal in kleine groepjes van 5-10 exemplaren. In de periode 2000 – 2015 werd de Hyacintorchis steeds noordelijker aangetroffen. Via het Rhônedal en de Franse westkust tot aan Duinkerken toe verspreidt de plant zich. In april 2014 trof men twee exemplaren van Hyacintorchis aan in Wallonië, België.

Eerste Hyacintorchis in Nederland vereeuwigd op aquarel

Esmee Winkel, botanisch kunstenaar en één van de illustratoren van nieuwe Heukels’  flora van Nederland, heeft het eerste in Nederland gevonden exemplaar vereeuwigd op een aquarel (zie afbeelding). Daarbij is de Hyacintorchis op ware grootte en in detail afgebeeld.

Gevolgen opwarming aarde

Uit de vondst van Hyacintorchis blijkt dat we nog steeds nieuwe plantensoorten in ons land kunnen ontdekken. Door de opwarming van de aarde en de grilligheid van het jaarlijkse neerslagpatroon, krijgt de Nederlandse karakteristieke natuur het moeilijker. Denk hierbij aan planten

die gesteld zijn op een relatief koel klimaat zoals Valkruid en de zeldzame Zweedse kornoelje. Aan de andere kant weten planten die juist op warmte gesteld zijn ons land nu wel te bereiken. In de Hollandse duinen komen veel warmteminnende soorten voor. Interessant om te blijven volgen welke soorten nog meer volgen!

Meer informatie

• Verspreidingsgebied van de hyacintorchis
• Lees de Orchideeën van de Benelux door Karel Kreutz (Kreutz Publishers; 2019).
• Een snelle determinatiegids is de Kleine orchideeëngids voor boven de grote rivieren door Hans Dekker (Koninklijke Van Gorcum, 2020). Deze gids kwam uit in dezelfde week als de Hyacintorchis werd gevonden. In de herdruk zal ook deze prachtige soort zijn opgenomen.

Noot van de redactie: Enkele dagen na de vondst in Noordwijk kwam er een melding van één Hyacintorchis in een Heemtuin in Drenthe. Aangezien hier in het verleden veel orchideeën zijn aangeplant, is spontane vestiging op deze plek niet waarschijnlijk.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Floron en Nationaal Park Hollandse Duinen

Tekst: Casper Zuyderduyn, Staatsbosbeheer, Karel Kreutz, Naturalis, Hans Dekker, Europese werkgroep Orchideeën en Monique van der Hart, Provincie Zuid-Holland
Foto’s: Casper Zuyderduyn; Karel Kreutz
Tekening: Esmee Winkel