Soil Navigator helpt bij optimaal gebruik bodem

De kwaliteit van bodems in Europa staat door intensief gebruik onder druk. Hierdoor kunnen bodems steeds minder voorzien in essentiële ecosysteemdiensten. Denk aan voedselproductie, waterregulering, de productie van schoon (drink)water, het tegengaan van klimaatverandering, behoud van biodiversiteit en landschappelijke waarden. Duurzaam bodembeheer is een belangrijk deel van de oplossing voor het hierboven geschetste probleem. Maar hoe kan hier inhoud en sturing aan worden gegeven?

Weinig stimulans

Een groot deel van het bodemoppervlak is in agrarisch gebruik. De agrarische sector kan helpen bij het oplossen van milieuproblemen waarbij de bodem een rol speelt. Zo zouden boerenbelangen en maatschappelijke belangen samen kunnen worden opgepakt. Bijvoorbeeld bij de aanpak van het mestoverschot.

Eerder Europees en nationaal milieubeleid focuste vaak op de dreigingen waarmee de bodem te maken kreeg. Maar niet al die dreigingen hadden rechtstreeks invloed op de agrarische bedrijfsvoering. Daarom voelden boeren weinig stimulans om de dreigingen te bestrijden waarbij zijzelf niet waren betrokken.

Maatschappelijke functies bodem

Het Europese LANDMARK-project richt zich specifiek op de maatschappelijke functies (ecosysteemdiensten) van de bodem in plaats van dreigingen. Naast voedselproductie richt het project zich ook op andere functies die van belang zijn voor de samenleving. LANDMARK onderscheidt vijf overkoepelende maatschappelijke bodemfuncties. Deze zijn:

• 

  het leveren van productie (voedsel, veevoer, biobrandstof en vezel);
• het zorgen voor schoon water en het reguleren van de waterhoeveelheid;
• het zorgen voor bodembiodiversiteit en de habitat voor het bovengrondse ecosysteem;
• het vastleggen van koolstof en het verminderen van broeikasgasemissie;
• kringlopen en hergebruik van voedingstoffen.

Voor elke Europese lidstaat onderzocht LANDMARK hoe groot het verschil was tussen de behoefte aan maatschappelijke bodemfuncties en het huidige niveau van de bodemfuncties. In Nederland was dit verschil het grootst van alle Europese landen. Dit betekent niet dat ons landgebruik per definitie slecht is. Maar wel dat de bodemfuncties nog niet voldoen aan de duurzaamheidsdoelen van de Nederlandse samenleving.

Soil Navigator: handige tool voor boeren

Om boeren te helpen, ontwikkelden LANDMARK-onderzoekers uit veertien verschillende landen de Soil Navigator. Met deze tool kunnen boeren beoordelen hoe hun bodem presteert en welke maatregelen voor een positief effect zorgen als zij hun bodem willen verbeteren. Met andere woorden, hoe kunnen zij hun land bewerken en beheren om aan alle verwachtingen te voldoen?

Boeren kunnen in de Soil Navigator kenmerken van hun bedrijf of van een perceel opgeven. Daarna berekent het systeem een score voor de vijf bodemfuncties: laag, gemiddeld of hoog. Ook kunnen boeren aangeven welke doelen zij willen bereiken. De Soil Navigator berekent dan welke bodembeheermaatregelen nodig zijn om deze op termijn te kunnen halen.

Meerwaarde Soil Navigator

Met de Soil Navigator is te zien hoe de productiefunctie van de bodem zich verhoudt tot de prestaties op de andere vier bodemfuncties, waar boeren meestal minder zicht op hebben. Ook geeft de tool aan welke mogelijke maatregelen nodig zijn om de vijf bodemfuncties in samenhang te optimaliseren.

Mogelijk kunnen instrumenten zoals de Soil Navigator een opmaat zijn om andere verdienmodellen voor het agrarisch gebied te ontwikkelen. Hierbij kunnen meer functies van de bodem worden beloond. Zo kan het verdienmodel van de boer dus worden uitgebreid.

Beta versie online

De Soil Navigator staat sinds kort online in een betaversie. Zo kunnen boeren, adviseurs en beleidsmakers ervaring met de tool opdoen. Iedereen kan de tool gebruiken. Als zij dat wensen, kunnen gebruikers de tool verder ontwikkelen. Bijvoorbeeld door meer locatiespecifieke kennis en kenmerken toe te voegen. De criteria voor laag, midden en hoog zijn nu nog doorberekend per klimaatzone in Europa en dus vrij grof. Maar gebruikers kunnen deze naar behoefte lokaal aanpassen.

De huidige betaversie is te gebruiken voor akkerbouw en grasland op klei- of zandbodem. Voor organische bodems (veen) is nog onderzoek nodig om de Soil Navigator geschikt te maken.

Kanttekeningen

Een beperking is dat de Soil Navigator is ontwikkeld op basis van gegevens die dekkend zijn voor heel Europa. Dat heeft als voordeel dat één instrument geschikt is voor heel Europa. Maar daardoor brengt de tool de lokale omstandigheden soms onvoldoende in beeld. Boeren weten vaak meer over de productiefunctie van hun bodem dan de Soil Navigator kan vertellen. De betrouwbaarheid van de berekening en vooral van het advies zijn dan beperkt. Ook moeten boeren de uitkomsten van de Soil Navigator toetsen aan lokale wet- en regelgeving. Denk bijvoorbeeld aan lokale maxima bij meststoffengebruik.

Eerste resultaten met Soil Navigator in Nederland

De Hoeksche Waard is een hoogproductief akkergebied op zeeklei ten zuiden van de Rijnmond. LANDMARK selecteerde dit akkergebied om de Soil Navigator in Nederland te testen. Gegevens van vier bedrijven werden ingevoerd: twee gangbare bedrijven, een intensief bedrijf en een biologisch bedrijf. De tabel hieronder vat alle resultaten van de vier bedrijven samen. Wat opvalt, is dat het biologische bedrijf het beste scoort op de biodiversiteitsfunctie. De overige bodemfuncties leverden hetzelfde beeld op, met een aantal mogelijkheden voor verbetering.

Kijk ook eens op de kaarten in de Atlas Natuurlijk Kapitaal

Op de Atlas Natuurlijk Kapitaal vindt u diverse interessante kaarten die een beeld geven van ecosysteemdiensten. Zo laat een aantal kaarten het effect van bepaalde beheermaatregelen op ecosysteemdiensten zien. Wat hebben bijvoorbeeld maatregelen als ‘geen grondbewerking’ en ‘akkerrandenbeheer’ voor effect op de koolstofvastlegging in de bodem?

We vergelijken de kaarten Koolstofvastlegging in de bodem zonder grondbewerking en koolstofvastlegging in de bodem bij akkerrandenbeheer. Dan blijkt dat het meer loont om de grond niet bewerken dan de rand van de akker niet meer te gebruiken voor gewasproductie. Dit speelt uiteraard vooral in de gebieden met een hoog aandeel akkerbouw (Veenkolonieën, Flevoland en Zeeland). Hoe meer blauw, hoe meer kilogram koolstof per hectare jaarlijks wordt vastgelegd.

Meer lezen?

• Soil navigator: een tool om de bodem optimaal te gebruiken
• Soil navigator. LANDMARK’s beoordelingsinstrument om vijf bodemfuncties optimaal te beheren in het blad Bodem

Tekst: Michiel Rutgers, RIVM, Liesbet Dirven en Jeannine Brand, Atlas Natuurlijk Kapitaal
Foto's: Pixabay; Landmark
Kaarten: Atlas Natuurlijk Kapitaal