Paddenstoelen gevonden op de buitenste helmduinen van Texel

Barre omstandigheden

De Hors is een grote dynamische zandvlakte op de zuidwestpunt van Texel. Met helder weer kun je, kijkend richting Den Helder, de eilandjes Razende Bol en het Noorderhaaks zien liggen. Op en tussen de hier aanwezige duintjes komt een vegetatie voor, bestaande uit Helm (Ammophila arenaria) en andere pioniervegetatie. De meeste geleedpotigen, weekdieren en niet te vergeten de paddenstoelen, zijn hier direct of indirect van Helm afhankelijk.

Na een moeizame tocht vanwege het barre weer werden de aanwezige helmpollen door Leonard geïnspecteerd op de aanwezigheid van paddenstoelen. Na een uurtje in de wind te hebben geploeterd was er slechts een schrale oogst van enkele kleine bruine en grauwe paddenstoeltjes, die hij in een doosje stopte en ter determinatie meenam naar huis.

Twee zeldzame soorten

De determinatie bracht inderdaad twee zeldzame paddenstoeltjes aan het licht: twee soorten die echt thuis horen tussen de Helm van de buitenste kustduinen. Het grauwbruine trechtervormige paddenstoeltje behoorde niet tot de Trechtertjes (Omphalina spec.), wat in eerste instantie werd gedacht. De bijna ronde, hoekige sporen die het paddenstoeltje had, zijn kenmerkend voor satijnzwammen (Entoloma spec.). Het bleek te gaan om de zeldzame Grauwe trechtersatijnzwam (Entoloma phaeocyathus, RL; gevoelig). Dit is een soort die thuis hoort tussen de Helm van de buitenste kustduinen, hoewel er ook een paar vondsten van meer landinwaarts gelegen plaatsen bekend zijn. Het tweede paddenstoeltje van De Hors bleek een nog zeldzamere soort te zijn. Dit bruine paddenstoeltje, met het excentrisch geplaatste steeltje met een hoedje van amper één centimeter doorsnede, behoort tot de meest aansprekende specialist van de met Helm begroeide buitenste kustduinen, namelijk de Helmharpoenzwam (Hohenbuehelia culmicola, RL; bedreigd). De soort is met de microscoop goed te herkennen aan de lamellen waarop vele zogenaamde metuloids te zien zijn. Deze metuloids, kenmerkende puntige dikwandige cellen, komen op beide zijden van de lamellen voor. De Helmharpoenzwam behoort samen met de recent in Nederland gevonden Geelbruine helmharpoenzwam (Hohenbuehelia bonii) tot de meest gespecialiseerde kustduinpaddenstoelen wereldwijd. Juist op de dicht bij zee gelegen met Helm begroeide duintjes maak je kans ze te vinden. Wereldwijd komen Helmharpoenzwammen alleen in Noordwest-Europa voor, waarvan in Nederland de meeste waarnemingen werden gedaan. Helmharpoenzwammen behoren internationaal gezien tot de zeldzaamste paddenstoelen van ons land.

Vleeseters

Harpoenzwammen behoren tot een groep van paddenstoelen die hun dieet aanvult met dierlijke proteïnen door aaltjes te vangen. Deze aaltjes, of nematoden, leven overal in de bodem. Veel soorten veroorzaken ziekteverschijnselen in economisch belangrijke knolgewassen zoals aardappels, wortelen en bloembollen. De harpoenzwammen vangen de aaltjes met behulp van kleverige knopjes op de schimmeldraden. De schimmeldraden van het mycelium dringen het vastgekleefde lichaam van het aaltje of de nematode binnen en verteren het.

Wenspaddenstoelen

Het lopen in de kustduinen is op de meeste plaatsen niet toegestaan. Er hoort een vergunning te worden aangevraagd bij de beheerder van de betreffende kustduinen. De Grauwe trechtersatijnzwam en de Helmharpoenzwam behoren tot de 'wenspaddenstoelen' van Nederlandse mycologen. Dergelijke paddenstoelen krijg je misschien maar één keer in je leven te zien.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Leonard Minkema (leadfoto: helmharpoenzwam); Martijn Oud