Grazers en publiek

Toch gaat het af en toe mis, zoals vorig weekend op de Maashorst. Vreselijk voor wie het overkomt. Voor het slachtoffer vooral, maar ook voor de beheerder die er alles aan doet om ongelukken te vermijden. Dit artikel in de serie over natuurlijke begrazing vertelt over de manier waarop beheerders de kans op confrontaties zo klein mogelijk proberen te maken, en zet uiteen wat je als bezoeker zelf kunt doen, of beter gezegd móet doen.

Wat is publieksvriendelijk?

Publieksvriendelijke grazers zijn grazers die afstandelijk en rustig zijn. Grazers die zich niet al te snel van de wijs laten brengen door bezoekers. Ze zijn redelijk onverschillig tegenover mensen, maar houden ze vanuit hun ooghoeken toch wel in de gaten. Met publieksvriendelijke dieren wordt dus niet bedoeld dat de dieren tam zijn en de nabijheid van mensen waarderen en opzoeken.

Gedrag is voor een deel een genetische kwestie en voor een deel een gevolg van omstandigheden en leren. Ook voor publieksvriendelijk gedrag geldt dat naast de genen, de omstandigheden een grote rol spelen. Zo kunnen van nature rustige grazers die herhaaldelijk bedreigd of verstoord worden, geïrriteerd raken en publieksonvriendelijk gedrag ontwikkelen. Ze kunnen bovendien aan groepsgenoten leren hetzelfde te doen. Ook geldt dat grazers die opgroeien en leven bij hun eigen familie in een natuurlijke sociale kudde in een vertrouwde omgeving, rustiger reageren op de wereld om zich heen dan zomaar een willekeurige verzameling grazers in een gebied dat ze nog niet goed kennen.

Precies hier ligt één van de taken van de kuddebeheerder met betrekking tot publieksvriendelijkheid: het introduceren en ontwikkelen van zo natuurlijk mogelijke kuddes, en het gedrag van zowel de kuddes als van de individuele dieren goed in de gaten houden. Zijn de grazers relaxt of hebben ze een kort lontje (gekregen)? Trekken ze weg als het te druk is, of neigen ze tot confrontatie? Maar ook: hoe is het gedrag van de bezoekers? Op basis van deze zaken zal de beheerder zijn of haar plan trekken.

Nabijheid en risico's

Grazers in de Nederlandse natuurgebieden zijn meestal wel gewend aan de aanwezigheid van publiek in hun leefgebied. Een zekere nabijheid tolereren ze. Maar wat is precies té nabij? Een algemene vuistregel is dat circa 25 meter afstand houden van paarden en runderen, en 50 meter van wisenten prettig en veilig is voor zowel grazers als publiek. Daarbij geldt dat vooral de grazers met een jong voldoende afstand nodig hebben. Bij heel jonge kalfjes of veulens vertonen de moeders beschermend gedrag. Zulke jonge dieren kunnen immers nog niet voor zichzelf opkomen en hard wegrennen. Een ander punt van aandacht is dat stieren en hengsten bewegingsruimte nodig hebben. Soms gaan ze plotseling met elkaar vechten of stoeien. Sta je te dichtbij, dan moet je wel héél snel reageren.

Hoe dan ook, grazers vinden het gewoon niet leuk als mensen te dichtbij komen. Hoe zou jij zelf reageren als je op een terrasje zit, een wildvreemde op je afstapt en zonder het te vragen bij je aanschuift? De eerste keer reageren de grazers misschien nog terughoudend, maar als het vaker op een dag gebeurt, dan zijn de dieren aan het eind van zo’n dag gespannen.

Grazers aaien is ook zo’n risico. Wij vinden het fijn om te doen, maar voor runderen en wisenten is aaien een heel intiem iets. Dat doe je niet bij een wildvreemde. De dieren zijn er vaak niet van gediend. Een soort #metoo voor grazers dus. Paarden kunnen het aaien wellicht meer waarderen, maar dan dient het volgende risico zich aan: de paarden dringen zich aan willekeurige bezoekers op en dat kan zeer beangstigend zijn voor mensen zonder affiniteit met paarden.

Dieren uit de hand voeren is zeer onverstandig. De grazers gaan mensen associëren met gratis voedsel en worden er opdringerig van. Dat vind jij misschien niet erg, maar degene na jou wel. Een opdringerig rund of paard kan gevaarlijk worden en vaak moet de beheerder deze dieren uit de kudde halen. De beheerder kan de dieren niet verplaatsen naar andere gebieden omdat ze het aangeleerde gedrag zullen meenemen. Weghalen betekent dat het dier in kwestie gedood of geslacht moeten worden. Niemand wil dat, maar in zo’n geval kan het helaas niet anders. Soms kan door het verwijderen van één dier de hele groep tijdelijk ontregeld zijn. Vergelijk het maar met een voetbalelftal waarin iedereen op elkaar is ingespeeld. Als iemand plotseling wegvalt, gaat het niet meer zo lekker.

Het laatste wat je zou moeten willen als bezoeker is de grote grazers bij wijze van spel uitdagen. Mogelijk geïnspireerd door internet en televisie probeert de bezoeker op de foto hierboven als een matador een Schotse hooglander uit te dagen. Grappig, zolang het dier niet reageert, maar wat als dat wel gebeurt? Dan blijkt een zwaar en sloom rund plotseling verrassend snel en wendbaar. En wie weet reageert het dier niet op jou, maar wel op de bezoekers die toevallig een half uur later passeren.

Bezoekers met een hond

Bezoekers met een hond doen er goed aan om extra afstand te houden. Grote grazers zien in honden hun grote vijand de wolf. Op zich niet zo raar, want honden stammen van wolven af. Grazers houden een wolf weg bij hun veulens en kalfjes én ze maken hem duidelijk dat zij zelf met hun hoeven en hoorns ook gevaarlijk kunnen zijn. Om dit een ‘huiswolf’ duidelijk te maken stellen de grazers zich imponerend op. Ze komen dreigend dichterbij en als dat niet helpt om afstand te scheppen, dan volgt een (schijn)aanval. En als een (huis)wolf verder trekt, dan volgen de grazers hem op hinderlijke en opdringerige wijze, soms een tijd lang, om duidelijk te maken dat ze van bezoek niet gediend zijn.

Beheerders selecteren bewust op dieren met een hoge tolerantie. Toch kan je met je hond beter het zekere voor het onzekere nemen en ruim afstand houden. Daarmee geef je het signaal aan de grazers dat de hond geen kwade bedoelingen heeft.

Sommige bezoekers laten hun hond ‘spelen’ met de grote grazers. Wat voor de hond een spel is, kunnen de grazers echter als bloedserieus opvatten. En soms is het ook voor de hond geen spelletje, maar zit deze echt in de ‘predatormodus’, vaak zonder dat het baasje dit door heeft. De ene keer slaan de grote grazers voor deze dreiging op de vlucht, een andere keer kunnen ze ook aanvallen als verdediging. Dan blijkt maar al te vaak dat de hond zich achter jou als eigenaar verschuilt, waardoor je plotseling een probleem hebt. En misschien kom jij er nog goed vanaf, maar laat je geagiteerde grazers achter. De volgende bezoeker treft dan grote grazers die, anders dan gebruikelijk, een kort lontje hebben.

Wat doet de beheerder?

Beheerders zorgen er allereerst voor dat de inrichting van een begraasd natuurgebied op orde is. Paden worden niet vlak langs rustplaatsen of drinkplaatsen aangelegd. Ook blijven paden uit de buurt van (parallelle) afrasteringen omdat de grote grazers anders tussen pad en afrastering in het nauw gebracht kunnen worden. Dat padenplan moet regelmatig tegen het licht gehouden worden, al was het maar omdat de rustplekken van de dieren kunnen veranderen. Verder staan er bij alle ingangen informatieborden met heldere uitleg en duidelijke gedragsregels. Ook zijn vaak flyers met deze informatie beschikbaar, en staat de informatie over de grote grazers op websites. Daarnaast wordt tijdens excursies altijd uitleg gegeven over grazers en publiek.

Voorts worden in vrij toegankelijke gebieden publieksvriendelijke dieren geïntroduceerd, bij voorkeur in sociale kuddes. Sommige rassen zijn publieksvriendelijker dan andere, maar eigenlijk blijkt in de praktijk dat de individuele verschillen tussen de dieren van een zelfde ras vaak groter zijn dan tussen de rassen. Ook kan een dier zijn of haar gedrag veranderen, bijvoorbeeld na een vervelende ervaring met mensen of honden. Dat gebeurt soms ook als grazers op jonge leeftijd hun moeder verloren hebben, of om een of andere reden in hun eentje en te jong vanuit hun sociale groep naar een onbekende, nieuwe groep zijn overgeplaatst. Ze zijn dan nerveuzer, alerter en sneller van slag dan groepsgenoten.

Beheerders observeren en selecteren daarom voortdurend. Ongeschikte individuen gaan eruit en de publieksvriendelijke grazers mogen blijven.

Houd afstand, respecteer de regels

De beheerder heeft de taak om grazers en publiek goed samen te laten gaan, maar het publiek heeft ook een opgave, namelijk de richtlijnen naleven. Hieronder staan ze nog eens op een rij:

• Neem kennis van de gedragsregels in het natuurgebied en respecteer deze.
• Houd afstand. Dat is de belangrijkste regel. In veel gebieden is dat minimaal 25 meter, maar in gebieden met wisenten 50 meter.
• Ook als de dieren langs een afrastering liggen, is benadering vanaf de andere kant niet wenselijk.
• Als grazers op of naast het pad liggen of het pad oversteken, ook dan afstand houden. Even wachten en zo nodig met een boog eromheen gaan, en niet er doorheen wringen of slalommen.
• Houd honden aan de lijn.
• Grazers niet aaien en voeren, ook niet langs de afrastering.
• Grazers niet uitdagen en verontrusten, ook niet voor de grap.
• Wees je bewust dat je een gast bent in het leefgebied van de grote grazers.
• Gun de grazers ruimte, rust en privacy. Dat hebben ze nodig.

Het lijkt misschien tegenstrijdig, maar door afstand te houden, haal je de natuur juist dichterbij. Dieren vertonen dan hun natuurlijke gedrag, zonder verstoord te worden. Je kunt prachtige foto’s maken en alles goed observeren. Als je de grazers niet meer als losse individuen ziet, maar als onderdeel van een natuurlijke kudde en onderdeel van de natuur, dan respecteer je de regels al (bijna) vanzelf. Veel plezier in de natuur!

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Eerder verscheen in deze serie:

• Som der soorten
• Hoeveel grazers passen er in een natuurgebied
• Voortplanting als motor voor rijke natuur
• Hoe de winter door bos en ruigte (g)raast

Tekst: Leo Linnartz en Hettie Meertens, ARK Natuurontwikkeling
Foto's: Via ARK Natuurontwikkeling
Films: Dwaalfilm.eu