Vogeltrek kijken? Tips en bestemmingen voor elk weertype

Zonovergoten dag: zweefvliegers

Vanaf eind augustus tot eind oktober loont het om op een mooie, strakblauwe dag op zoek te gaan naar hoge punten in het landschap. De Veluwe, de Sallandse Heuvelrug, het Montferland, de Brabantse Wal – allemaal plekken waar je een bovengemiddeld grote kans maakt om grote groepen roofvogels te zien. Roofvogels en andere grote vogelsoorten maken gebruik van opstijgende, warme lucht (thermiek) om hoogte te maken en in lange glijvluchten door te reizen naar de volgend thermiekbel. Met minimale inspanning een maximaal resultaat. De beste plekken zijn verrassend makkelijk te vinden: overal in Nederland waar je zweefvliegvelden hebt, vind je geschikte plekken voor het bekijken van roofvogeltrek. Wat kan je verwachten? Een groep van tientallen buizerds, maar ook wespendieven, rode wouw en visarend. In het oosten van het land behoren ook kraanvogels tot de mogelijkheden. Spannend dus, en top-omstandigheden voor een goede dag erop uit.

Aanhoudende oostenwind: gestuwde trek aan de kust

Bij wind die enkele dagen uit het oosten komt, worden vooral zangvogels richting de kust geblazen. Spreeuwen, koperwieken en andere lijsters, kleinere zangvogels: in enorme aantallen vliegen ze langs duin en strand. Dat maakt dat ze op strategische plekken aan de kust, zoals Westkapelle of Breskens, in grote zwermen te zien zijn. Zeker als het bewolkt is met af en toe een buitje, want daardoor gaan de vogels laag vliegen. Dat kan een indrukwekkende ervaring opleveren. Andere topplekken zijn Stavoren, de duinen bij Den Haag en IJmuiden, de IJmeerdijk bij Almere, Kamperhoek, de Elterberg en landgoed De Hamert. Veel vogelwerkgroepen hebben een website waarop je kan vinden waar je in de omgeving goed kan gaan kijken. Er zijn ook vogeltrekexcursies waarop ervaren vogelliefhebbers hun kennis en kunde delen.

Zuidwestenwind en mooi weer? Laagvliegers!

Een zwakke wind uit het zuidwesten in combinatie met goed weer is ook heel goed: trekvogels gaan dan echt laag vliegen om energie te besparen en toch vooruit te komen. Dit zijn perfecte omstandigheden om de grote groepen graspiepers, lijsters, gaaien en houtduiven te zien die de bulk van de vogeltrek vormen. Elke plek met een vrij uitzicht is kansrijk. Met name vroeg in de ochtend zijn de vogels onderweg, om op een gegeven moment neer te strijken om te eten en uit te rusten.

Noordwesterstorm: zeevogels

Er zijn twee plekken die we zonder te aarzelen kunnen noemen: Brouwersdam en de zuidelijke pier van IJmuiden. De zeevogels vormen een groep vogels die je vaak maar heel moeilijk te zien krijgt. Je komt ze tegen op vakantie, langs de kusten van Engeland, Schotland of zelfs IJsland en Noorwegen. Het zijn soorten als Jan-van-Gent, maar ook roofmeeuwen als de grote jager en oceaanzwervers als de albatrosachtige pijlstormvogels. Geen vogels die je normaal tegenkomt. Juist daarom gaan veel vogelliefhebbers er bij ruig weer met zware noordwestenwind op uit om deze zeebewoners te bekijken. Want alleen met dit weer komen deze vogels opeens vlakbij de kust. Zo kan bij de Brouwersdam opeens een ijseend langsdobberen, of bij hoge uitzondering zelfs een geelsnavelduiker.

Zo-zo-weer: vroeg opstaan

Er zijn van die dagen zonder noemenswaardig weer: niet de dagen die voorspelbaar spektakel opleveren. Toch verplaatsen vogels zich ook op deze dagen volop. Zolang het niet veel regent of er een stevige wind uit zuidelijke richting staat, loont het om lekker buiten van de herfst te genieten. In bossen kom je in september en oktober opeens veel meer noordelijke vogels tegen. Groepen vinken kunnen vergezeld worden van kepen (let op de witte ‘kont’ bovenaan de staart (in jargon ‘stuit’ genoemd). En het spechtachtige ‘kiep’ van kruisbekken kan je horen in een perceel met veel lariks en andere naaldbomen. Langs de noordelijke kust en de grote rivieren zul je het aantal ganzen langzaam kunnen zien toenemen. Zwermen spreeuwen verplaatsen zich, met name in de vroege ochtend. En in polders en weilanden langs de snelwegen zie je steeds meer grote groepen kieviten.

Regen? Uitslapen en lezen

Vogels investeren veel energie in hun grote reis. Als de omstandigheden slecht zijn, zoals bij regen en sterke tegenwind, dan loont het voor veel soorten om maar gewoon te wachten tot de omstandigheden verbeteren. Natuurlijk kan het heerlijk zijn om buiten de herfstlucht op te snuiven, maar reken niet te veel op heel veel vogels. Beter is het om uit te slapen, de kijker eens op te poetsen, een aanmelding naar de plaatselijke vogelwerkgroep te sturen en plannen te maken voor die stralende herfstdag die ook weer komt. Goed leesvoer voor zo’n dag is de Veldgids Vogeltrek, een boek dat juist al die doortrekkers helder beschrijft. Het boek gaat verder waar je met de gewone vogelgids (waarop vogels voornamelijk zittend zijn afgebeeld) een beetje kan vastlopen.

Tip: trektellen.nl

Wil je trekvogels gaan kijken en een beeld krijgen van welke vogels vliegen en waar? Kijk dan ook eens op Trektellen.nl. In Nederland staan veel vogelaars in voor- en najaar bijna dagelijks de vogeltrek te tellen, op zogenaamde telposten; plekken waar een goed zicht is op wat er langskomt en waar vaak al jarenlang onderzoek gedaan wordt. De aantallen getelde vogels worden ingevoerd op de trektellen-website. Die geeft daardoor een heel gedetailleerd beeld van de vogeltrek door Nederland. Kijk vooral ook op de kaart voor een actueel beeld van de zichtbare vogeltrek van dat moment door op een locatie te klikken.

Tekst: Lars Soerink, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Jan Nijendijk, Saxifraga (leadfoto: grote groep kieviten); Jan Nijendijk, Saxifraga; Luc Hoogenstein, Saxifraga