De kracht van gemalen steen bij bodemherstel

De Bosgroepen hebben inmiddels zeer positieve ervaringen met het toevoegen van steenmeel bij bodemherstel. Zoals de naam al doet vermoeden, is steenmeel gemalen steen, bijvoorbeeld van de steensoort basalt of lava. Het steenmeel dat momenteel door de Bosgroepen gebruikt wordt, is feitelijk een restproduct. Het is namelijk gemaakt van de stenen die vrijkomen bij de winning van veldspaten in Noorwegen. In plaats van ze weg te gooien, zoals eerder altijd gebeurde, maakt men er nu steenmeel van, waarmee we vervolgens de bodem verrijken en helpen herstellen.

Bodemvitaliteit op peil brengen

We gebruiken steenmeel nu vooral bij de aanpak van verzuurde bodems, waar de bufferende stoffen calcium en magnesium grotendeels verdwenen zijn. Denk daarbij aan de arme zandgronden en dan zowel uitgeloogde, verschaalde graslanden, als heidegebieden en bossen. De kracht van steenmeel zit vooral in de trage werking. De bufferende stoffen komen namelijk heel geleidelijk vrij na verwering. Hierdoor heeft de bodem een lange, continue aanvulling, in plaats van een korte, tijdelijke boost, zoals bij kalk het geval is.
Op deze manier helpen de mineralen in het steenmeel de nutriëntenbalans in de bodem te herstellen en de bodemvitaliteit weer op peil te brengen. Daardoor kan de bodem zijn werk weer doen en wordt vocht ook beter vastgehouden. 

Een dikke laag, of slechts een waasje?

De hoeveelheid steenmeel die we opbrengen varieert per gebied en project. Zo zijn er gebieden waar we 10 ton per hectare uitstrooien en op andere plekken is dat 16 ton per hectare. Dat lijkt misschien veel, maar op de foto hier rechts is het laagje steenmeel te zien direct na de verspreiding, in dit geval per helikopter. Het grijze waasje is al gauw verdwenen en het waardevolle proces gaat onzichtbaar verder in de bodem.

Verspreiding

Het verspreiden van steenmeel kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld handmatig met een meststrooier. Dat is echter erg arbeidsintensief en het is niet altijd eenvoudig om te voet in bepaalde gebieden te komen. Verspreiding kan ook met machines. Dat gaat sneller, maar daarbij moeten we wel met materieel het terrein in en dat proberen we eigenlijk zoveel mogelijk te vermijden. Na enkele experimenten blijkt verspreiding via een helikopter ook een interessante optie. Het mooie van deze methode is dat het mogelijk is om heel gericht uit te strooien, zonder de bodem in het terrein te verstoren. Zorgvuldige berekeningen geven aan dat verspreiding met een helikopter zowel milieutechnisch als qua kosten een goede keuze is. In projecten zoals POP3 maken we gebruik van deze verspreidingsmethode, op ruim 250 hectare bos en heide. Voorbeelden van verspreiding met klein materieel zijn projecten in Het Nationale Park De Hoge Veluwe en bij de gemeente Nunspeet.

Veelbelovende eerste resultaten

De oudste steenmeelexperimenten zijn inmiddels zo’n vier jaar oud. De eerste monitoringsresultaten geven een positief beeld; een geleidelijke aanvulling van de bufferende stoffen. En héél belangrijk: we zien géén negatieve effecten op flora en fauna! Monitoring op de lange termijn zal nog meer inzichten geven. De verwachting is dat het steenmeel heel lang zal werken. De meest recente metingen bij bekalkingsexperimenten laten zien dat de aanwezigheid van kalk na twintig jaar nog steeds meetbaar is. We verwachten dat steenmeel daar ruimschoots overheen gaat en het effect in bos en heide zeker nog meetbaar zal zijn na veertig tot vijftig jaar.

Tijdens de aankomende Beheerdersdag, de kennisdag voor bos- en natuurbeheerders, gaan de Bosgroepen dieper in op het fenomeen steenmeel. 

Tekst: Bosgroepen
Foto's: Bosgroepen; P. van Schalen