Beschuit met vleermuisjes
ZoogdierverenigingUitgestelde bevruchting
De periode van half mei tot en met juli is over het algemeen voor vleermuizen in Nederland de kraamtijd: de periode waarin ze zwanger zijn, hun jong krijgen en groot brengen. Bijzonder daarbij is dat onze vleermuizen al in de nazomer of winter paren en een vrouwtje het sperma in haar lichaam bewaart tot het voorjaar. Als de vrouwtjes na hun winterslaap weer voldoende zijn aangesterkt, wordt pas een eicel bevrucht en start de zwangerschap. Bij een koud en/of nat voorjaar zijn er minder insecten om te eten en start de zwangerschap later. De tijd van de geboorte kan per soort, per jaar en ook per individu dus wat verschillen. Bij bijvoorbeeld laatvliegers en grootoorvleermuizen worden er vaak ook in augustus nog jongen geboren.
Warme kraamkamer
Binnen een lokale populatie (in een wijk, dorp of bos) groeperen de vrouwtjes zich in de kraamtijd in één of meerdere kraamverblijfplaatsen in gebouwen of bomen. Gewone dwergvleermuizen en laatvliegers kiezen daarvoor vooral een ruimte in een spouwmuur of een dak. Grijze grootoorvleermuizen en ingekorven vleermuizen hebben de voorkeur voor warme zolders. Rosse vleermuizen en watervleermuizen vormen kraamgroepen in boomholten. Vaak worden relatief warme verblijfplaatsen gekozen, dichtbij gebieden waar ze goed op insecten kunnen jagen. Die warmte is belangrijk voor de jongen die ’s avonds in de kraamverblijfplaats worden achtergelaten.
Eén jong per jaar
Hoeveel jongen een diersoort per worp krijgt, heeft alles te maken met de overlevingskansen en levensverwachting van een dier. Zo worden muizen (knaagdieren) meestal nog geen jaar oud, maar krijgen ze binnen dat jaar wel meerdere worpen, met wel tien jongen per worp. Bij vleermuizen (insecteneters) gaat dat heel anders: een vleermuis krijgt één jong per jaar en wordt gemiddeld wel een jaar of tien. Een Brandts vleermuis is met 41 jaar de oudste bekende vleermuis! Bij soorten die jaarlijks over grote afstanden migreren, zoals ruige dwergvleermuizen en rosse vleermuizen, komen vaak ook tweelingen voor. Blijkbaar ter compensatie van de gevaarlijke reis. Doordat veel jongen al in hun eerste levensjaar dood gaan, groeien vleermuispopulaties maar erg langzaam.
Voetjes eerst
De meeste vleermuizen worden geboren tussen begin juni en half juli. Wanneer de weeën beginnen, zondert een vrouwtje zich meestal even van de rest van de kraamgroep af. Om de geboorte makkelijker te maken kan ze even recht gaan hangen (dus niet ondersteboven) zodat ze het jong in haar staartvlieghuid kan opvangen. Onze vleermuizen worden gewoonlijk in stuitligging geboren, waarbij het jong zodra de vliezen breken met de poten in de vacht van de moeder grijpt. De jongen worden kaal geboren en direct door hun moeder schoongelikt. Al snel gaat het jong op zoek naar de tepel en begint het te drinken. Op de website van Stichting De Laatvlieger is in fimpjes te zien hoe vleermuismoeders voor hun jong zorgen.
Te warm is ook niet goed
Als de moeders ’s avonds gaan jagen blijven de jongen achter in een soort van crèche. Wanneer de kolonie verhuist of een moeder het jong toch meeneemt tijdens het jagen, bijt het jong zich vast aan de tepel. Dat gaat echter niet altijd goed: in juni en juli worden vaak vleermuispups gevonden en staan de vrijwilligers van de vleermuizenopvang voor een uitdaging: zo snel mogelijk de bijbehorende kraamkolonie opsporen, en als dat niet lukt het jong met 'de fles' groot proberen te krijgen.
Vooral bij extreem warm weer, wanneer veel kraamverblijfplaatsen te warm worden en de dieren wel moeten verhuizen, worden er veel 'verloren' jonge vleermuizen gevonden. Waarschijnlijk door de hitte te zwak om met moeder mee te gaan.
Eerst proefvlucht buiten
Jonge vleermuizen groeien ontzettend snel. Vaak zijn ze na een week na hun naakte geboorte al helemaal behaard. Binnen drie à vier weken zijn ze nog maar moeilijk van hun ouders te onderscheiden. Hun vacht is nog wel een tijd anders dan van de moeder, vaak donkerder of grijzer.
In juli zijn vaak de eerste voorzichtige proefvluchten van jonge vleermuizen te zien. Soms solo, als de volwassen dieren jagen, soms in het gezelschap van hun moeder. Deze proefvluchten zijn herkenbaar aan de snelle vleugelslag en dwarrelende vlucht van de vleermuis, en een vaak onhandige landing. In deze periode horen vleermuisonderzoekers vaak ook sociale geluidjes van jongen die vanuit de kraamverblijfplaats of tijdens hun eerste vlucht misschien wel om hun moeder roepen.
Dus als je komende week ’s avonds een vleermuis ziet vliegen… trakteer jezelf dan de volgende dag op beschuit met muisjes. Misschien was het wel een kersverse moedervleermuis of een vleermuispup op zijn eerst vlucht.
Mocht je zo'n vleermuispup zonder moeder vinden, kijk dan op de website Vleermuis.net voor de hulp van een vleermuisdeskundige bij jou in de buurt of het adres van een Vleermuisopvang. Laat de vleermuis met rust en volg het advies op van de vleermuisdeskundige. Raap een vleermuis in geen geval met blote handen op.
Sociale geluiden van jonge gewone dwergvleermuizen (Bron: Erik Korsten)
Tekst: Erik Korsten, Zoogdiervereniging
Foto's: Jeroen van der Kooij, Vleermuisopvang Noorwegen (leadfoto: Noordse vleermuispup (links) en zwangere vleermuis); Erik Korsten; Tricia Scott; Mariska Nieuwenhuijsen
Film: Erik Korsten, Zoogdiervereniging