Kennisagenda Klimaatverandering en Gezondheid: Nederland geconfronteerd met groot aantal gezondheidsrisico’s

Nederlanders worden steeds meer geconfronteerd met mogelijke gezondheidsrisico’s gerelateerd aan klimaatverandering: hittegolven die leiden tot extra sterfte, hooikoortsklachten met kerst, tijgermuggen die zich steeds dichter bij Nederland vestigen en in Zuid-Europa regelmatig tropische ziekten overbrengen, toenemende overlast door eikenprocessierupsen, slechte waterkwaliteit door overstromende riolen na zware regenbuien, afsluiten van zwemwater door blauwalg, een sterk toenemend aantal gevallen van huidkanker door blootstelling aan UV-straling en nieuwe gezondheidsrisico’s door toename van warmteminnende tekensoorten. Naast klimaatverandering spelen andere factoren ook een rol en de mate waarin gezondheidseffecten zich voordoen is niet voor iedereen hetzelfde.  

Vergroening van steden: kansen en risico’s voor gezondheid

De verwachte verdere verandering van het klimaat zal bovengenoemde en andere gezondheidsrisico’s nog veel verder vergroten. De gevolgen voor de gezondheid van klimaatverandering in Nederland en van klimaatmitigatie- en adaptatiemaatregelen zijn echter vaak niet goed te kwantificeren of krijgen weinig aandacht. Actuele kennis is nodig over klimaatrisico’s om nu en in de toekomst de juiste beslissingen te kunnen nemen over in te zetten maatregelen. De klimaatmitigatiemaatregelen die uitgewerkt worden in het Klimaatakkoord richten zich vooral op reductie van CO₂-uitstoot en niet op de mogelijke nevengevolgen voor de volksgezondheid. Klimaatadaptatiemaatregelen (zoals meer groen en water in de stad, klimaatbestendige bouw) bieden grote kansen voor het bevorderen van de gezondheid maar brengen mogelijk ook nieuwe risico’s met zich mee. Zo kunnen er door meer groen ook meer teken, en dus tekenoverdraagbare ziekten voorkomen. Nederland kan zich hier op voorbereiden door samen met beleid en praktijk kennis te ontwikkelen. Alleen zo kunnen we de leefomgeving verbeteren en de volksgezondheid bevorderen.

Prioriteiten

Het RIVM, de Universiteit Maastricht en Wageningen University & Research hebben in opdracht van ZonMw een Kennisagenda opgesteld. Redenen hiervoor waren het ontbreken van inzicht in de actuele kennis en kennishiaten over de effecten van klimaat op de gezondheid; en inzicht geven in welke kennis de maatschappij nodig heeft om de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering en maatregelen te beperken.

Ruim honderd experts hebben input geleverd. De Kennisagenda pleit voor een integrale benadering van klimaatonderzoek, door samenwerking van verschillende beleidssectoren en de praktijk. De volgende activiteiten moeten prioriteit krijgen in een mogelijk toekomstig onderzoeksprogramma klimaat en gezondheid:

1. Analyseer de huidige en toekomstige gezondheidsrisico’s van klimaatverandering in samenhang met elkaar.
2. Ontwikkel maatregelen om huidige en toekomstige gezondheidseffecten van klimaatverandering aan te pakken. Bepaal de meest effectieve mix van maatregelen om gezondheid te bevorderen en klimaatrisico’s te minimaliseren en de maatregelen die op korte termijn genomen kunnen worden.
3. Ontwikkel een systeem om gezondheidseffecten van klimaatverandering tijdig te herkennen en effecten van klimaat- en gezondheidsmaatregelen te evalueren.
4. Neem gezondheid standaard mee bij de evaluatie van klimaatmaatregelen (bijvoorbeeld in het kader van de Nationale Adaptatie Strategie en Klimaatwet), om ongewenste neveneffecten op de gezondheid te voorkomen en positieve neveneffecten te versterken.

Direct in actie

Het gaat nog wel even duren voordat op alle geïdentificeerde onderzoeksvragen antwoorden gevonden zijn. De bijeengebrachte kennis in de Kennisagenda zelf biedt echter direct al aan uiteenlopende betrokkenen gedetailleerd inzicht in de uitdagingen waar we voor staan en biedt allerlei oplossingsrichtingen waar we samen direct mee aan de slag kunnen. Tijdens het congres van de Nationale Adaptatie Strategie op donderdag 13 juni wordt daar een begin mee gemaakt, onder andere door netwerken te versterken en kennis te delen. Verdere kennisontwikkeling binnen een nationaal onderzoeksprogramma is echter noodzakelijk om dit proces nu en in de toekomst verder optimaal te ondersteunen.

Onderzoeksprogramma

De kennisagenda levert tevens een belangrijk fundament voor een mogelijk ZonMw meerjarig onderzoeksprogramma op gebied van klimaatverandering en gezondheid. Door een coherent onderzoeksprogramma kunnen risico’s en maatregelen vergeleken en geprioriteerd worden. De resultaten van het onderzoeksprogramma kunnen leiden tot concrete klimaatmaatregelen die (tevens) leiden tot gezondheidsbevordering. Een brede, transdisciplinaire, systemische aanpak is nodig.

• Naar de Kennisagenda

Tekst: Wageningen University, RIVM, Maastricht University, ZonMw
Foto's: Ed Stikvoort, Saxifraga (leadfoto: klein glaskruid); CBS & Floron