Wat de vogel niet kent… eet hij gewoon op

Soms worden vogels betrapt op het eten van iets geks. Zo zijn er merels bekend die zich specialiseren in het vangen van salamanders en visjes uit vijvers of slechtvalken die eens een halsbandparkiet proberen. Dit soort afwijkend eetgedrag komt vaker voor. Het heeft dan ook voordelen.

Als vogels wat nieuws proberen dat toevallig op hun pad komt, leidt dat vaak tot gek, eenmalig of tijdelijk eetgedrag. Maar soms leidt het tot de ontdekking van een nieuwe voedselbron waar ze weer generaties mee doorkunnen. En dat kan het verschil maken in een snel veranderende wereld. Ze leren van elkaar en al snel eten ze het allemaal. Wie weet hoe het afloopt met die vissende merels. Een paar voorbeelden.

Een bekend voorbeeld van een gekke, nieuwe voedselbron zijn de mezen die begin 20e eeuw in Zuid-Engeland leerden om melkflessen die op stoep stonden open te pikken om het roomlaagje eraf te eten. Een paar vogels ontdekten deze truc en de rest keek de kunst af, dus het gedrag verspreidde zich snel. Tot het verschijnsel ‘melkman’ verdween uit de samenleving en de mezen weer waren aangewezen op de natuur.

Een ander voorbeeld zijn de grote bonte spechten die hun eetgedrag hebben aangepast aan de nestkasten die wij trouw ophangen voor de tuinvogels: ze hakken ze open en eten de jonge vogels eruit (ze eten sowieso eieren en jongen, maar het nestkast-element is nieuw). Ze doen het lang niet allemaal, maar als een specht eenmaal de gewoonte heeft, blijft hij het doen. Blijkbaar loont het de moeite. Mocht u hier last van hebben, gebruik dan een invliegplaatje. Of gun de specht zijn maaltje, sneu als het is.

De koolmees die het presteerde om eikenprocessierupsen te eten is ook een mooi, recent voorbeeld. In 2016 kwam een berichtje bij Vogelbescherming binnen over een mees die een methode had ontwikkeld om deze rupsen met lange brandharen toch te kunnen eten. Hij streek de rups langs een tak voor hij hem opat. Zelfs de jongen werden ermee gevoerd en vlogen gezond uit! Een jaar later hadden meer koolmeesjes dit gedrag ontdekt of gekopieerd en de jaren erop werd het steeds algemener. Mezenkasten worden nu zelfs ingezet ter bestrijding van deze rups.

De koolmezen hadden echter 26 jaar nodig om door te krijgen hoe ze de eikenprocessierups konden eten zonder last te hebben van de brandharen. Sinds 1991 komt de eikenprocessierups in ons land voor, oprukkend vanuit het zuiden, mee met de hogere temperatuur. Eerst in Brabant en langzaamaan naar het noorden, waar hij in 2010 aankwam in Groningen. In 2015 werd voor het eerst gefilmd dat mezen de jonge rupsen eten (die nog geen brandharen hebben). En pas in 2017 had een deel van de mezen een maniertje gevonden om ook de rupsen mét brandharen te eten. Misschien kijken vogelsoorten ook onderling wel de kunst af, want meer dan tien vogelsoorten eten deze rups nu.

Het voorbeeld van de eikenprocessierups biedt perspectief op een oplossing voor het buxusmotrupsprobleem. Die rups kwam in 2007 voor het eerst in Nederland (per ongeluk geïmporteerd uit Azië). Misschien zien we eenzelfde verloop en gaan de koolmezen binnenkort helemaal los op deze exoot. Spuit dus vooral geen gif! Groepen koolmezen, sommige eksters en kauwen en een enkele specht hebben de rupsen van de buxusmot al ontdekt. Hopelijk worden dat er meer, dan hebben zij een uitbreiding van hun menu en wij minder schade.

Tekst: Jeanet van Zoelen, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Vogelbescherming Nederland