Herkennen vogels elkaar?

Als het eerste kuiken uit het ei krakt, is het klip en klaar voor de ouders: dat is hun kroost. Dat moet warm blijven. Daar moeten wurmen en muggen in, vis, of muizen. De jongen leren ook op bijzondere wijze hun ouders herkennen - daarover later meer. Maar hoe zit het na het uitvliegen, als ze verdwijnen voor het oog van de beleefdelente-camera’s: blijven de volwassen vogels elkaar dan kennen?

Eendjes met een kippenmoeder

Eerst een voorbeeld: jonge eendjes leren in de eerste 13 tot 16 uur na de geboorte wie hun ouders zijn. Ze letten daarbij vooral op beweging en geluid. Als een broedse kip dus bij wijze van experiment eendeneieren uitbroedt, dan is het eerste wat de eendenkuikens zien een kip die scharrelt en tokt. Ha! Dat is hun ouder, die kip moeten ze volgen.

Ook de voorkeur in het latere leven voor een partner wordt zo bepaald. Verwarde eendjes dus, als ze opgroeien bij een kip, want als eend paren met een onwillige haan valt niet mee.

Goed in je hoofd prenten!

Ook veel andere vogeljongen leren hun ouders herkennen in de eerste uren of dagen van hun leven. Dit specifieke leergedrag in die korte beginperiode, wordt ‘inprenting’ genoemd. Wat ze zien in die tijd, bepaalt de rest van hun leven. Ze krijgen vaak niet alleen een onuitwisbare indruk van hun ouders, maar ook van soortgenoten, leefomgeving, prooidieren, gevaren, nestmateriaal, zang enzovoort. Het verschilt per vogelsoort wat wordt ‘ingeprent’.

Wij mensen kennen ook de uitdrukking: ‘in je hoofd prenten’. Dat betekent ook bij ons: onthouden en nooit meer vergeten!

Instinctgedrag en een gestreste kip

De fijne kneepjes van het vogel-zijn leren de jongen van hun ouders in de eerste weken na het uitvliegen. Dan blijven veel soorten als gezin nog losjes bij elkaar. Basisbezigheden zoals voedsel zoeken, zingen en trekken naar overwinteringsplaatsen zijn meestal gebaseerd op instinct, maar de finesses leren ze. De kunst van het vliegen of het insect-vinden, wordt geperfectioneerd door het nadoen van de ouders. En een mannetje dat nooit een ander mannetje hoort, zingt minder mooi.

Nu is voor jonge eendjes zwemmen instinctief. U voelt hem al aankomen: een kipje dat eendenkuikens heeft uitgebroed wordt bijna gek van de stress als haar hele gezin ineens te water gaat! (Zou daar de uitdrukking stresskip vandaan komen?) Op Omroep Brabant vind je meer foto's en informatie over de kip die eendenmoeder werd.

Sociaal levende vogels

Hoelang vogels elkaar na het uitvliegen blijven kennen is afhankelijk van de vogelsoort en hun levenswijze. Voor intelligente, sociaal levende vogels zoals kraaiachtigen, is dat jarenlang. Ze onderscheiden soortgenoten op basis van kleur (ze zien verschillen in kleur die wij niet zien), grootte, stem en gedrag. Die onderlinge herkenning is essentieel voor het ontstaan van een rangorde in de groep: sommige vogels zijn dominant, andere ondergeschikt.

Dominant of ondergeschikt?

Zonder herkenning geen rangorde en zonder rangorde geen rust. Belangrijk dus. Grote, sterke vogels domineren doorgaans kleinere vogels, mannetjes domineren vrouwtjes en ouderen de jongen. Zo heeft iedereen een stabiele plaats in de groep en is er relatieve vrede. Dat kost de groepsleden nu eenmaal de minste energie. En ook al hebben de dominantere vogels meer voordelen (middenin de groep slapen bijvoorbeeld), ook de ondergeschikte vogels profiteren van de veiligheid van vele ogen.

Monogame partners

Ook vogels die levenslang dezelfde partner hebben, moeten elkaar natuurlijk herkennen. Zelfs als ze tijdens de trek opsplitsen, weten ze elkaar in het voorjaar weer te vinden.

Ontroerend is de hereniging bij zeekoeten. Zeekoeten zwerven altijd rond op zee. Alleen om te broeden komen ze ieder jaar op dezelfde rots aan land en wachten op hun wederhelft. Ze herkennen elkaar al van honderden meters afstand met hun grote ogen en zijn zichtbaar blij met het weerzien. Leuk detail bij zeekoeten: ieder ei heeft een andere kleur en tekening. De ouders herkennen dus niet alleen hun jong, maar zelfs hun ei!

Eerlijk gezegd is voor korter levende, niet sociale vogels eigenlijk niet zeker of ze elkaar herkennen of niet…

Koekoekskuikens met een wachtwoord?

Nog één laatste vraag: als dat inprenten zo belangrijk is voor een jonge vogel, hoe gaat dat dan bij zogenaamde broedparasieten zoals de koekoek? Die leggen hun eieren in andermans nestje, dus een koekoeksjong ziet geen soortgenoot tot ie uitvliegt…

Onderzoekers hebben ontdekt welke oplossing een andere broedparasiet daarvoor heeft gevonden; mogelijk heeft de koekoek ook zo’n systeem. Het gaat om de bruinkopkoevogel uit de VS en Canada. Het blijkt dat alle jongen instinctief een geluidje maken dat werkt als een soort wachtwoord om toegang te krijgen tot de bruinkopkoevogel-gemeenschap. Nadat ze hun pleegouders verlaten, vinden ze soortgenoten met dat specifieke geluid. En pas dan begint hun proces van leren wie je bent.

Zouden koekoeken hun pleegouders later nog herkennen? We weten het niet. In ieder geval leggen ze hun ei steevast in het nest van de soort waar ze zelf zijn opgegroeid. Daar zit dus wel iets van een herinnering.

-------------------------------------

Zelfs wanneer een mens het eerste is wat jonge eendjes of ganzen zien, nemen ze aan dat dat hun ‘ouder’ is. Konrad Lorenz deed hier als een van de eerste gedragsbiologen onderzoek naar.

------------------------------------

Tekst: Jeanet van Zoelen, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Shutterstock; Koos Dansen; Omroep Brabant; Jelle de Jong; Kees van de Klauw