Functiewijziging geeft kickstart voor natuurinclusief bedrijf

In de Pilot Natuurboerderij Hoeve Stein is een gangbare melkveehouderij met 85 koeien en 40 hectare grond omgevormd tot een biologische natuurboerderij met 140 koeien en 200 hectare natuurgrond. Het project kon tot stand komen door intensieve samenwerking tussen onder meer maatschap De Goeij, Provincie Zuid-Holland, Gemeente Bodegraven-Reeuwijk, Staatsbosbeheer, Watersnip Advies en PPP Agro-Advies. Er werd een bedrijfsplan gemaakt plus een plan voor inrichting en beheer van de natuur. Door de invulling van de provinciale plannen met een natuurboerderij met melkvee zijn de natuurdoelen verschoven van natte natuur naar weidevogelgrasland met bloemrijke slootkanten. De boer en Staatsbosbeheer experimenteerden met inrichting en beheer van geterrasseerde (verlaagde) slootkanten. Hier zijn er uiteindelijk heel wat van aangelegd met een breedte van twee tot vijf meter.

De schaalsprong van het bedrijf kon worden gerealiseerd door het afwaarderen van landbouwgrond en het pachten van grond van Staatsbosbeheer. De overheid betaalde de waardedaling van de grond in ruil voor de omzetting van de bestemming landbouwgrond in de bestemming natuur. Het bedrijf ruilde hiermee intensiever te gebruiken grasland om voor een grotere oppervlakte extensief grasland. Het bedrijf werd daarmee zowel zeer extensief als in omvang toekomstbestendig. De vergoeding voor de waardedaling werd geïnvesteerd in extra grond en in een moderne potstal, gunstig voor zowel bedrijfsvoering als voor de natuurkwaliteit. Het bedrijfsplan en de dimensionering van de stal gingen uit van 200 koeien. Door de veranderde fosfaatregelgeving kunnen er echter maar 140 koeien worden gehouden. Dit was bedrijfseconomisch een behoorlijke domper. Maatschap De Goeij heeft gereageerd door in te zetten op verhoging van de melkproductie per koe, zo weinig mogelijk te investeren in machines, en door te bezuinigen op arbeid. Hiermee is het bedrijf economisch gezond, maar er moet wel bijzonder hard worden gewerkt. Voor nog niet al het natuurbeheer ontvangt Hoeve Stein een vergoeding. Maar zelfs als dat op orde is, blijft melk de grootste inkomstenbron.

Over het geheel genomen is het natuurbeheer op orde. In de geterrasseerde slootkanten is een grote diversiteit aan planten en insecten te vinden. Het gaat om karakteristieke poldersoorten zoals echte koekoeksbloem, moerasrolklaver, oeverzegge, moeraswederik en veldzuring. Daar waar vertrapping door vee dreigt, bevelen de onderzoekers aan om rasters te plaatsen. Hiermee blijft de moerasvegetatie intact en kan deze zich verder ontwikkelen. Het aantal weidevogels vertoont gestage achteruitgang. Bij de inrichting van de oevers is grond vrijgekomen. Dit is gebruikt om lagere percelen op te hogen: voor de bedrijfsvoering was dit behulpzaam, maar het heeft de omstandigheden voor weidevogels verslechterd. De onderzoekers bevelen de aanleg van greppel-plasdrassituaties aan. Hiermee wordt aantrekkelijk weidevogelbiotoop gecreëerd.

Greppel-plasdrassituaties zijn eenvoudig te creëren door bestaande greppels in vochtige graslanden aan het begin en het einde af te sluiten en er met een klein pompje water in te pompen. Dit is een bestaande maatregel binnen het agrarisch natuur- en landschapsbeheer waar weidevogels in de regel goed op reageren.

Het model dat voor natuurboerderij Hoeve Stein is bedacht (schaalvergroting en extensivering door afwaardering van grond), zit bedrijfseconomisch en ecologisch goed in elkaar. Toch zien boeren in de omgeving Hoeve Stein niet als een voorbeeld dat voor hen haalbaar of wenselijk is om na te volgen. Zij vinden onder meer dat er teveel onkruid in het land staat, en identificeren zichzelf meer met landbouw dan met natuur. Zij zien wel andere mogelijkheden voor het combineren van landbouw en natuur, zoals weidevogelbeheer, beheer van oevers en het combineren van beheer van natuurgrond met hun eigen bedrijfsvoering. Dit biedt kansen om Hoeve Stein in te bedden in een ruimtelijk netwerk van natuurinclusieve boerderijen en voor het versterken van de groenblauwe dooradering.

Desalniettemin voegt het model van de natuurboerderij wel degelijk iets toe aan het scala aan mogelijkheden die er is om natuur en landbouw te combineren. Voor Hoeve Stein was het bedrijfsplan van groot belang om inzicht te krijgen in de betekenis van zo’n model. Voor partijen die zich willen inzetten om boeren te helpen om natuurinclusiever te worden, is dat een belangrijke les.

PS Je kunt een mooie wandeling maken door polder Oukoop, en daarbij ook vanaf een platform een kijkje nemen in de stal.

Meer informatie

• Rapport Natuurinclusief voor een goede toekomst wat valt te leren van Hoeve Stein als voorbeeld van zelfrealisatie van natuur? (pdf; 8,2 MB)

Tekst: Judith Westerink en Dick Melman, Wageningen Environmental Research
Foto's: Ivanka de Goeij; Judith Westerink