Cedrus libani met dennenprocessierups 1 6 2016 1

Dennenprocessierups komt steeds dichter bij Nederland: hoe herken je de levensstadia?

Kenniscentrum Eikenprocessierups
25-NOV-2018 - Een paar jaar geleden bevonden de rupsen van de dennenprocessierups zich nog aan de grens van Frankrijk met België. Het is daarom niet uitgesloten dat de dennenprocessierups zich inmiddels ook in België of zelfs in het zuiden van Nederland bevindt. Ook de dennenprocessierups heeft brandharen. Hier lees je hoe je de verschillende levensstadia van de dennenprocessierups kunt herkennen.

De dennenprocessierups (Thaumetopoea pityocampa) behoort tot de familie van de tandvlinders (Notodontidae) en de onderfamilie processievinders (Thaumetopoeidae). De rups kent dezelfde levenswijze als de eikenprocessierups, maar heeft een andere waardplant. Het zijn eveneens sociale rupsen die in een groep leven.

Mannetje en vrouwtje van de dennenprocessievlinders

In tegenstelling tot de eikenprocessierupsen, maken de dennenprocessierupsen al direct nadat ze uit het ei komen een nest. Net als de eikenprocessierups heeft een eipakketje van de dennenprocessierups ongeveer 100 tot 300 eitjes die bedekt zijn met schubben. De dennenprocessierupsen doorlopen vijf larvenstadia. Net als de eikenprocessierupsen ontwikkelen de eerste brandharen zich pas in het derde larvenstadium. Hieronder een film en foto’s van de verschillende stadia. De eitjes komen ongeveer 35 tot 45 dagen na afzet uit.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.
Verschillende levensstadia van de dennenprocessierups (Bron: Silvia Hellingman)

Eipakketje met nestje. Jonge rupsen voeden zich met de naalden van een den. De eitjes worden in de hele boom afgezet

Eipakketje van dennenprocessierupsen, verlaten door de jonge rupsen om een nieuw nest te maken

Nadat ze uit het ei komen, verplaatsen de jonge rupsen zich naar een andere plek dichtbij de eipakketjes en beginnen een nestje. In het begin zijn de rupsen lichtgroen van kleur.

Dennenprocessierups eerste larvenstadium – lichtgroen van kleur. Ze voeden zich met naalden direct in de omgeving van de nesten. Hierna vervellen ze naar het tweede larvenstadium en verplaatsen zich naar een andere plek om een nieuw nestje te maken

Dennenprocessierupsen tweede larvenstadium. De rupsen zijn nu geeloranje van kleur met een bruinzwarte tekening op de rug. Hier blijven ze totdat ze naar het derde larvenstadium vervellen, waarna ze het nestje verlaten en op een andere plek een nieuw nestje maken

Dennenprocessierupsen derde larvenstadium. Dit is het definitieve nest waar ze de winter zullen doorbrengen. In deze fase ontwikkelen zich de eerste brandharen. De rupsen hebben nu een oranjeroestrode kleur

Dennenprocessierupsen in het vierde larvenstadium. De duur van de ontwikkeling is in deze fase afhankelijk van de temperatuur in het voorjaar. In deze fase heeft een rups gemiddeld 1 miljoen brandharen. Iets meer dan de eikenprocessierups. Ook kan vanaf deze tijd makkelijk verwaaiing van brandharen plaatsvinden naar de omgeving toe

Dennenprocessierupsen in het vijfde larvenstadium. In deze fase zijn de rupsen zeer vraatzuchtig en kunnen ze in korte tijd enorme kaalvraat van naaldplanten veroorzaken. In deze fase zijn ze ook mobiel. Is een plant kaal dan verhuizen ze naar een andere plant. Ze zijn van laag tot hoog in de planten te vinden

Kaalvraat dennenprocessierupsen met nesten

Als de rupsen volgroeid zijn verlaten ze de nesten en gaan aan de wandel om een plek in de grond te zoeken om te verpoppen. Dit is het moment waarop ze makkelijk overlast kunnen veroorzaken voor mens en dier. Omdat ze ook op de weg lopen worden ze vaak doodgereden waarbij de brandharen achterblijven. Net als bij de eikenprocessierups kunnen de brandharen van de dennenprocessierupsen nog jaren actief blijven

Eenmaal in de grond verpoppen de rupsen zich. In warme landen komen de vlinders al in juni uit. In koudere landen kunnen ze tot in september uitvliegen

Schema ontwikkeling dennenprocessierups

De ontwikkeling is duidelijk afhankelijk van de omgevingstemperaturen. Net als eikenprocessierupsen zijn dennenprocessierupsen in staat om zich te ontwikkelen bij zowel hogere als lagere temperaturen. Voor Nederland hanteren we de cyclus van de dennenprocessierupsen in Lyon. In warmere landen zoals in het oosten van Spanje kunnen ze al vanaf eind januari aan de wandel gaan om zich in te graven in de grond en zich vervolgens te verpoppen. Hieronder een schema van de levenscyclus van de dennenprocessierups. Ook de dennenprocessierupsen kunnen lang in verlengde diapauze gaan: drie tot zeven jaar.

Schema levenscyclus dennenprocessierups

Natuurlijke vijanden

Net als de eikenprocessierups kent de dennenprocessierups veel natuurlijke vijanden, zoals sluipwespen, sluipvliegen, zweefvlieglarven, bidsprinkhanen, kevers en vogels.

Waardplanten van de dennenprocessierups

Dennenprocessierupsen hebben de voorkeur voor den, ceder, lariks en douglas. Door nationale soort- en klimaatverschillen kunnen meer of minder waardplanten geschikt blijken te zijn. Het gaat om de volgende soorten: Libanese ceder (Cedrus libani), Europese lork (Larix decidua), Canarische den (Pinus canariensis), draaiden (Pinus contorta), Aleppoden (Pinus halepensis), bergden (Pinus mugo), zwarte den (Pinus nigra), zeeden (Pinus pinaster), parasolden (Pinus pinea), ponderosaden (Pinus ponderosa), montereyden (Pinus radiata), grove den (Pinus sylvestris), douglasspar (Pseudotsuga menziesii) en ook tweestijlige meidoorn (Crataegus laevigata).

Verspreiding van de dennenprocessierups in Europa

De dennenprocessierups is tot nu toe waargenomen in Oostenrijk, Kroatië, Frankrijk, Italië, Portugal, Macedonië, Montenegro, Slovenië, Zwitserland, Spanje, Albanië, Cyprus en Griekenland.

Risico van introductie dennenprocessierups via import van naaldplanten

Naast de hoge migratiegraad van de dennenprocessievlinders bestaat ook het risico dat met het importeren van naaldplanten eipakketjes van de dennenprocessierups meekomen met het plantmateriaal. Zeker door import van plantmateriaal in de zomerperiode ontstaat het risico op meeliften van eipakketten. De eipakketjes zijn dusdanig klein dat fytosanitaire plantinspecties tekort schieten.

Geef waarnemingen door

Heeft u dennenprocessierupsen waargenomen? Graag foto’s en locaties doorgeven via Waarneming.nl.

Meer informatie

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies; Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University; Henry Kuppen, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Jan Buijs, GGD Amsterdam
Foto’s en film: Silvia Hellingman (leadfoto: Cedrus libani met dennenprocessierups), Antoine Devouard en INRA URZF Orléans

  

  

Laatste berichten

Zie ook