Steeds meer bultruggen, potvissen en bruinvissen in de Noordzee
ZoogdierverenigingIn de nieuwste, speciale editie van Lutra, het wetenschappelijke tijdschrift van de Zoogdiervereniging, wordt veel actuele kennis over walvisachtigen in de Noordzee samengebracht. Het heeft een bijzondere, dikke aflevering van ruim 200 pagina’s opgeleverd. Naast Nederlandse, werkten auteurs uit België, Groot-Brittannië, Denemarken en Duitsland aan deze uitgave mee.
Strandingen van walvisachtigen
Na een overzicht van het walvisonderzoek in de Noordzee sinds 1969, geeft één van de eerste bijdragen een gedetailleerd strandingsoverzicht van potvissen rond de Noordzee, die teruggaat tot de 13e eeuw.
Uit de gepresenteerde overzichten van strandingen van walvisachtigen op de Belgische en Deense kusten in, respectievelijk, de afgelopen 22 en de afgelopen 10 jaar blijkt dat de bruinvis van alle circa 13 in deze periodes gestrande soorten verreweg het vaakst wordt gemeld, op afstand gevolgd door de witsnuitdolfijn, die tegenwoordig evenals de bruinvis wordt beschouwd als inheems in de Noordzee. Ook de dwergvinvis is tegenwoordig inheems in de Noordzee, zij het alleen in de centrale en noordelijke delen.
Opmars van een reus
Opvallend is de vrij plotselinge verschijning van de bultrug in de zuidelijke Noordzee, een fenomeen dat, achteraf gezien, in de jaren 1990 begon. Aanvankelijk betrof het vooral strandingen, maar later ook steeds vaker levende dieren. Er is zelfs een terugmelding bekend van een dier dat negen jaar eerder ook al was gezien voor de Nederlandse kust, en dat duidelijk kon worden herkend aan de specifieke vorm van de rugvin. Het lijkt erop dat, ondanks door deskundigen hierbij veronderstelde, mogelijke problemen, de bultruggen, eenmaal gearriveerd in de Noordzee, voldoende voedsel kunnen vinden.
Bruinvis blijft goede bekende
De bruinvis is niet alleen de meest talrijke, maar ook de meest onderzochte, walvisachtige in onze wateren. Vliegtuigtellingen vanaf 2012 boven het Nederlandse Continentale Plat laten zien dat een groot deel van de Noordzeepopulatie in het voorjaar en de zomer in Nederlandse wateren verblijft en dat de soort zich hier ook voortplant. De bruinvis komt ook jaarrond voor in het Eems-estuarium. Een studie naar het foerageergedrag toont aan dat de dieren tot op zekere hoogte hun geprefereerde prooien volgen en om die reden soms ver landinwaarts het estuarium in zwemmen.
Minder witsnuitdolfijnen
Een soort die, gezien het aantal strandingen, wellicht juist afneemt in de Noordzee is de witsnuitdolfijn. Een analyse in ruimte en tijd van het aantal strandingen sinds 1991 suggereert dat de populatie verschuift van de zuidelijke naar de noordelijke Noordzee, in samenhang met een veranderd habitatgebruik.
Oorzaken toe- en afnames
In het algemeen zijn er vele theorieën over de achterliggende oorzaken van de veranderingen in ruimte en tijd van levende en gestrande walvisachtigen in de Noordzee. Veranderingen van milieufactoren die samenhangen met klimaatverandering worden daarbij geregeld genoemd. Zo blijkt er, na analyse van een veelheid van omgevingsfactoren, een samenhang te bestaan tussen het aantal gestrande potvissen en temperatuur (op zee en op het land). Maar tegelijk stellen de auteurs vast dat er geen achterliggend mechanisme bekend is om deze samenhang te verklaren. Net als andere onderzoekers die een bijdrage leverden aan deze uitgave van Lutra concluderen zij dat er waarschijnlijk verschillende factoren, al dan niet in combinatie, een rol spelen, zoals de afname van de commerciële walvisvangst en de ruimtelijke verschuivingen van prooipopulaties als gevolg van klimaatverandering. Voor de bultrug wordt zelfs gesuggereerd dat er wellicht iets is veranderd in de walvissen zelf, waardoor zij ondernemender zijn geworden en meer geneigd tot het bezoeken van nieuwe gebieden.
Taxonomische complexiteit
Naast de bijdragen over de actuele stand van en ontwikkelingen rond de walvisachtigen in de Noordzee wordt in twee artikelen ook ingegaan op de complexe geschiedenis van de wetenschappelijke naamgeving bij twee soorten. Naar aanleiding van het onderzoek van Kinze naar de juiste wetenschappelijke naam van de tuimelaar stelt hij voor om de soort Tursiops tursio (Gunnerus, 1768) te noemen; die naam luidt op dit moment Tursiops truncatus (Montagu, 1821). Smeenk ontwart de sterk met elkaar verwante naamgevingen van Delphinus rostratus (Shaw, 1801) en Delphinus bredanensis (Lesson, 1828) en verschaft daarmee vooral duidelijkheid over de geschiedenis van de wetenschappelijke naamgeving van de Orinocodolfijn (Inia geoffrensis (de Blainville, 1817)) en de snaveldolfijn (Steno bredanensis (Lesson, 1828)).
In memoriam
Het strandingsoverzicht van potvissen rond de Noordzee werd geschreven (en later bewerkt voor publicatie door gastredacteur Peter Evans) door de vermaarde Nederlandse walviskenner Chris Smeenk, die begin 2017 overleed en aan wie deze Lutra is opgedragen. Het In memoriam voor Chris Smeenk bevat tevens een uitgebreide lijst met door Chris Smeenk (mede)geschreven artikelen.
Meedoen?
Ben je geïnteresseerd (geraakt) in onderzoek naar zeezoogdieren en wil je daar praktisch iets aan bijdragen, dan kun je terecht bij de Werkgroep ZeeZoogdieren van de Zoogdiervereniging: http://www.zoogdiervereniging.nl/werkgroep-zeezoogdieren
Meer weten?
Je kunt natuurlijk ook abonnee worden van Lutra. Een abonnement kost 15 euro per jaar, bovenop het lidmaatschap van de Zoogdiervereniging. Je krijgt hiervoor jaarlijks twee nummers. http://www.zoogdierwinkel.nl/lutra
Tekst: Ben Verboom, Zoogdiervereniging
Foto's: Hans Verdaat (leadfoto: bultrug in de Noordzee bij Castricum); Lee Swift; Richard Witte; Steve Geelhoed