Steekmuggen veroorzaken grote uitbraak Westnijlkoorts in Zuid-Europa

Westnijlkoorts komt al sinds de jaren 60 van de vorige eeuw voor in Zuid-Europa. De eerste grote uitbraak was in 1996-1997 in Roemenië. Sindsdien wordt Westnijlkoorts jaarlijks bij enkele tientallen tot een paar honderd mensen in de EU vastgesteld. Dit jaar begon het Westnijlkoortsseizoen al in week 24, zo’n twee weken eerder dan in voorgaande jaren. Waarschijnlijk door de zeer hoge temperaturen. Het aantal gevallen is ook veel groter dan normaal. Tot en met 13 september is al bij 948 mensen Westnijlkoorts vastgesteld en zijn er al 90 mensen overleden. Hiermee is het veruit de grootste Westnijlkoortsuitbraak in de EU tot nu toe. In onderstaande figuur staat weergegeven waar het Westnijlvirus dit jaar, in 2017 en in de jaren 2011 tot en met 2016 bij mensen is vastgesteld. In de grafiek daaronder staat het aantal mensen dat jaarlijks geïnfecteerd is geraakt.

Westnijlvirus bij uilen in Duitsland

Het Westnijlvirus wordt overgedragen van vogels naar mensen en paarden door muggen van het Culex-geslacht waar ook onze huissteekmug (Culex pipiens) toe behoort. De afgelopen jaren werden gevallen van Westnijlkoorts iedere keer in dezelfde regio’s aangetroffen. Dit jaar zijn er diverse nieuwe regio’s bij gekomen. De vrees bestaat echter dat het virus zich via trekvogels over grotere delen van Europa verspreidt. Dat deze vrees terecht is blijkt uit het feit dat het Westnijlvirus twee weken geleden in Duitsland bij twee laplanduilen werd aangetroffen. Ze zaten in gevangenschap in een vogelpark in Halle. Er moet dus lokale virusoverdracht via steekmuggen hebben plaatsgevonden.

In Nederland wordt in opdracht van het Erasmus Medisch Centrum door vrijwilligers van het Vogeltrekstation en door SOVON Vogelonderzoek Nederland bij vogels bloed afgenomen dat onderzocht wordt op de aanwezigheid van het Westnijlvirus. Het virus is verwant aan het Usutu-virus dat sinds 2016 in Nederland wordt aangetroffen en massale sterfte bij vogels veroorzaakt. Tot nu toe is het Westnijlvirus nog niet bij Nederlandse vogels aangetroffen.

Nederland nog te koud voor virusoverdracht

Uit onderzoek van het Laboratorium voor Entomologie en het Laboratorium voor Virologie van Wageningen University blijkt dat Nederlandse huissteekmuggen in staat zijn om het Westnijlvirus over te dragen. In het streng beveiligde laboratorium bleek dat maar enkele Nederlandse muggen in staat zijn om het Westnijlvirus over te dragen nadat ze na blootstelling aan het virus voor 14 dagen bij 18 °C weggezet waren. Daarentegen kon 1 op de 3 muggen het virus overdragen na 14 dagen bij 28 °C. In een normaal Nederlands klimaat lijkt de kans op virusoverdracht dus niet zo groot. Dit jaar was de zomer echter veruit de warmste in tenminste drie eeuwen. Volgens het klimaatscenario van het KNMI met de grootste temperatuurstijging zal de extreme zomer van 2018 een normale zomer zijn rond 2050.

Voorkom muggenbeten in risicogebieden

Mensen die verblijven in of op reis gaan naar de gebieden waar Westnijlkoorts is vastgesteld, wordt aangeraden om muggenbeten te voorkomen. Het is nog onduidelijk hoe groot de kans is op het oplopen van een infectie na een muggenbeet in de gebieden waar Westnijlkoorts is vastgesteld. De kans op ernstige complicaties en overlijden na een infectie is groter bij oudere mensen en bij mensen met problemen met het immuunsysteem. Aangezien het Westnijlvirus ook via bloed doorgegeven kan worden, mogen bloeddonoren die in een gebied zijn geweest waar Westnijlkoorts voorkomt tot een maand na terugkomst geen bloed geven. Sanquin, de organisatie die in Nederland voor de bloedvoorziening zorgt, houdt de ontwikkelingen zeer nauwgezet in de gaten. Alle gebieden waar Westnijlkoorts bij mensen is vastgesteld, worden direct ‘op slot’ gezet. Er liggen al scenario’s klaar voor het geval dat Westnijl ook in Nederland wordt vastgesteld. Dan zal het bloed na bloeddonatie extra getest gaan worden.

Mate van muggenoverlast op Muggenradar.nl

De aanwezigheid van het Westnijlvirus in Zuid-Europa en de mogelijke risico’s voor noordelijk Europa was een van de redenen om enkele jaren geleden van start te gaan met Muggenradar.nl. De kennis over waar en wanneer steekmuggen voorkomen en actief zijn is nog beperkt. Door mensen te vragen de mate van muggenoverlast door te geven en aan te geven hoeveel steekmuggen ze zien, verwachten we een beter beeld te krijgen hoe de muggenoverlast varieert in ruimte en tijd. De informatie kan van pas komen zodra het Westnijlvirus zich in ons land manifesteert.

Help met het onderzoek door ook door te geven welke mate van muggenoverlast je momenteel ervaart (variërend van geen overlast, een beetje overlast, veel overlast tot heel veel overlast). Je kunt je waarneming anoniem doen of via je Nature Today-account. In dat laatste geval kun je in de toekomst, na inloggen, je eigen waarnemingen terug zien. (Met een Nature Today-account kun je ook net als ruim 17 duizend mensen de gratis dagelijkse of wekelijkse emailnieuwsbrief ontvangen met een overzicht van alle nieuw verschenen natuurberichten geschreven door biologen. Je kunt zelf aangeven of en wanneer je de nieuwsbrief wilt ontvangen).

Voorbereiden op komst door muggenoverdraagbare ziekten

Voor de duidelijkheid, in Nederland kun je nu niet ziek worden van een muggenbeet. Met het oprukken van het Westnijlvirus in combinatie met de verdergaande klimaatverandering en de enorme aantallen verplaatsingen van mensen, trekvogels en goederen is het niet onwaarschijnlijk dat we in Nederland te maken krijgen met ziekten die door muggen kunnen worden overgedragen.

Meer informatie

• Muggenradar.nl
• Informatie over het Westnijlvirus op website European Center for Disease Control (Engelstalig)
• Informatiepagina RIVM

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, Leerstoelgroep Milieusysteemanalyse; Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie; Gorben Pijlman, Laboratorium voor Virologie, Wageningen University en Muggenradar.nl
Foto’s: Hans Smid, Bugsinthepicture.com (leadfoto, volgezogen huissteekmug), Wageningen University & Research