Overdracht van het West-Nijl virus door Nederlandse steekmuggen

Steekmuggen spelen een belangrijke rol bij de overdracht van het West-Nijl virus. Dit virus zorgt voor herhaaldelijke uitbraken bij mensen in Zuidoost-Europa, terwijl er in Nederland en omliggende Noord-Europese landen nog geen gevallen bekend zijn. In de natuur circuleert het West-Nijl virus tussen muggen en vogels. Mensen en paarden kunnen ook geïnfecteerd raken met het West-Nijl virus, wat tot ziekte kan leiden, maar het virus kan zich in het bloed van zoogdieren niet genoeg vermeerderen om verder verspreid te worden naar muggen. Om de afwezigheid van het West-Nijl virus te verklaren werd de rol van de meest voorkomende steekmug in Nederland, de noordelijke huissteekmug (Culex pipiens), in de overdracht van het West-Nijl virus onderzocht.

Tweelingzusjes pipiens en molestus

Een van de belangrijkste overdragers van het West-Nijl virus is de noordelijke huissteekmug. Deze veelvoorkomende muggensoort in Nederland bestaat uit twee verschillende tweelingzusjes, de zogenaamde biotypen pipiens en molestus. Beide biotypen zijn qua uiterlijk identiek, maar verschillen in hun gedrag, zoals bijvoorbeeld hun voorkeur voor gastheren. Zo bijt pipiens het liefst vogels terwijl molestus een voorkeur heeft voor zoogdieren, waaronder mensen. Beide biotypen kunnen ook met elkaar kruisen wat resulteert in hybriden. Deze hybriden hebben ideale eigenschappen om het West-Nijl virus van vogels naar mensen over te dragen, omdat ze zowel vogels als zoogdieren bijten.

Tot 15 procent hybriden

Om inzicht te krijgen in de aanwezigheid en de activiteit van de biotypen in Nederland, werden muggen verzameld met muggenvallen en met hulp van Nederlandse burgers binnen het Muggenradar project. Beide biotypen en hybriden werden gedurende het hele jaar gevonden op verschillende plekken in Nederland, zowel binnenshuis als buitenshuis. De kruisingen tussen de biotypen werden in het hele land gevonden, met percentages tot wel 15% hybriden in de muggenpopulatie. Kortom, beide biotypen en hun hybriden zijn aanwezig in Nederland, en zowel biotype molestus als hybriden zijn in de zomer en winter actief. Daarnaast bleek uit de Muggenradarresultaten dat vooral molestus verantwoordelijk is voor de overlast die wordt ervaren van deze steekmug.

Nederlandse huissteekmuggen in staat West-Nijl virus over te dragen

De volgende stap in het onderzoek was om te testen of Nederlandse steekmuggen in staat zijn om het West-Nijl virus over te dragen. Hiervoor werden verschillende experimenten uitgevoerd in een streng beveiligd laboratorium waar muggen besmet kunnen worden met het West-Nijl virus. Uit deze experimenten bleek dat de Nederlandse biotypen en hybriden in staat zijn om het West-Nijl virus over te dragen. Een andere belangrijke vondst was dat lage temperaturen de overdracht van het virus sterk kunnen remmen. Slechts enkele muggen konden het West-Nijl virus overdragen nadat ze na blootstelling aan het virus voor 14 dagen bij 18 °C weggezet waren. Daarentegen kon 1 op de 3 biotype pipiens muggen het virus overdragen na 14 dagen bij 28 °C. Dit laat zien dat Nederlandse muggen het West-Nijl virus kunnen overdragen, maar dat lage temperatuur een belangrijke beperkende factor is voor de overdracht van het West-Nijl virus. Het koude klimaat is dus een belangrijke factor die de afwezigheid van West-Nijl virusuitbraken in Noord-Europa kan verklaren.

Nederland moet zich voorbereiden op komst West-Nijl virus

Chantal Vogels verdedigt op 8 september haar proefschrift in de Aula van Wageningen University. Ze deed haar promotieonderzoek onder begeleiding van prof. Marcel Dicke en dr. Sander Koenraadt aan het Laboratorium voor Entomologie van Wageningen University & Research. De resultaten gepresenteerd in haar proefschrift dragen bij aan onze kennis over verschillen in de overdracht van het West-Nijl virus tussen Noord- en Zuidoost-Europa. De belangrijkste uitkomst is dat lage temperaturen een beperkende factor zijn voor overdracht van het West-Nijl virus in Noord-Europa. Desondanks laten haar resultaten ook zien dat de Culex pipiens biotypen en hybriden veel voorkomen in Nederland, en dat ze in staat zijn om het West-Nijl virus over te dragen bij gunstige klimaatomstandigheden. Deze uitkomsten in combinatie met de voorspellingen voor klimaatverandering laten zien dat Noord-Europese landen zoals Nederland voorbereid moeten zijn op circulatie van het West-Nijl virus in de nabije toekomst. Monitoren van het West-Nijl virus, het in kaart brengen van het vóórkomen van muggen, en het bewustzijn van mogelijke virus-circulatie in Noord-Europa zijn nodig om voorbereid te zijn op overdracht van het West-Nijl virus.

Tekst: Chantal Vogels, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University & Research, Muggenradar.nl
Foto’s: Hans Smid, Bugsinthepicture.com (leadfoto: de noordelijke huissteekmug (Culex pipiens)); Muggenradar.nl; Wageningen University & Research