Zorgen warme zomers voor meer blauwalgen?

Blauwalgen zijn geen echte algen maar microscopische oerbacteriën, zo’n 2,6 miljard jaar geleden ontstaan. Ze zijn erg belangrijk voor het voedselweb onder water. Ze zetten namelijk, net als planten, koolstofdioxide (CO₂) en voedingstoffen zoals nitraat en fosfaat om in voor dieren bruikbare stoffen zoals suikers, koolhydraten en eiwitten.

Door vermesting, dat wil zeggen het toevoegen van teveel mest aan de bodem en het neerslaan van meststoffen op het land, zitten er veel voedingsstoffen in ons oppervlaktewater, en daardoor kunnen blauwalgen in erg hoge concentraties voorkomen. Sommige soorten blauwalgen maken gifstoffen. Elke cel bevat dan een klein beetje gif, waardoor er bij hoge concentraties blauwalgen ook veel gifstoffen in het water zitten. Hierdoor vormen blauwalgen een risico voor de volksgezondheid.

Opwarming

De verwachting is dat er door de opwarming van de aarde meer blauwalgen zullen komen. Maar waarom precies is minder duidelijk dan je op het eerste gezicht misschien zou denken. "Het kan komen doordat blauwalgen bij hogere temperaturen sneller groeien. Maar het zou ook kunnen komen doordat verschillende waterlagen bij warmer weer niet de hele tijd gemengd worden", zegt senior onderzoeker Dedmer van de Waal van het NIOO. "Omdat blauwalgen kunnen drijven, zorgen ze bij stabiel warm weer voor een dun, groen, olieachtig laagje op het water. Juist in zo'n 'drijflaag' kunnen de concentraties gifstoffen zich ophopen."

Aan de andere kant is het ook mogelijk dat er bij droogte juist minder voedingsstoffen in het water terechtkomen, door uitspoeling vanuit landbouwgronden. En dat kan juist een beperkende factor zijn voor de groei van blauwalgen. "Door de factoren zoals CO₂, voedingsstoffen en temperatuur te combineren, willen wij begrijpen hoe klimaatverandering blauwalgen zal beïnvloeden", zegt Van de Waal. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar groei, maar ook naar de productie van gifstoffen "omdat die uiteindelijk het risico vormen".

Lessen

De afgelopen, warme zomer is een belangrijke ‘testcase’. Aan de hand van gegevens van de waterschappen bekijkt Van de Waal, samen met collega’s, of dit ook een uitzonderlijke zomer was met meer blauwalgen. "Meetreeksen van waterschappen en Rijkswaterstaat zijn essentieel om klimaatverandering te onderzoeken", zegt de onderzoeker, "omdat dergelijke patronen alleen over langere periodes te vinden zijn".

Uit eerste analyses blijkt dat de afgelopen zomermaanden gemiddeld zo'n 2^oC warmer waren dan die in voorgaande jaren. Daarbij zijn in totaal rond de 300 zwemlocaties getroffen door blauwalgen. In de jaren daarvoor waren dat er gemiddeld 220. Of er inderdaad een direct verband bestaat tussen de hoge temperatuur en de toename in de blauwalgenoverlast zal nog moeten blijken uit verdere analyses. Maar, zegt Van de Waal, "het is niet ondenkbaar dat dit verband er is. We kunnen dus belangrijke lessen leren uit afgelopen zomer, die ons helpen bij het ontwikkelen van een klimaatbestendige aanpak van blauwalgen in de toekomst."

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Dedmer van de Waal, NIOO-KNAW