85% minder eikenprocessierupsnesten door stimuleren biodiversiteit

Dit jaar was een topjaar voor de eikenprocessierups. Het onder controle houden van de eikenprocessierups wordt steeds lastiger en kostbaarder. De roep om nieuwe manieren van beheersing van de eikenprocessierups neemt toe. Een van de kansrijke opties is het stimuleren van natuurlijke vijanden. Er zijn echter nog veel vragen. Zo is nog niet goed onderzocht of de aanwezigheid van natuurlijke vijanden de populatie van eikenprocessierupsen inderdaad substantieel omlaag kan brengen. Ook is er nog weinig ervaring met hoe je natuurlijke vijanden stimuleert.

Natuurlijke vijanden actief stimuleren

In 2018 is in de gemeente Westerveld onder leiding van de Boermarke Wapserveen, een lokale overkoepelende organisatie voor de agrarische sector, het project 'Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups' gestart. Gedurende drie jaar wordt gekeken hoe het aantal eikenprocessierupsen zich op twee locaties ontwikkelt. Op de proeflocatie aan het Westeinde in Wapserveen worden vanaf 2018 natuurlijke vijanden actief gestimuleerd terwijl er op de Van Helomaweg, de controlelocatie, geen extra maatregelen genomen worden. Op beide locaties worden 64 eikenbomen gevolgd. De bomen op beide locaties zijn voor een groot deel halfwas bomen en verkeren in dezelfde condities. Bij de controlelocatie zijn vorig jaar 152 nesten in 3 rondes verwijderd. Bij de proeflocatie zijn de nesten in 2017 niet geruimd, pas nadat de vlinders waren uitgevlogen (in totaal 38 nesten inclusief 4 late nesten die pas dit jaar zijn geruimd). Op basis van nesten van vorig jaar en analyse van vangsten in feromoonvallen in 2017 hadden er in 2018 190 tot 195 nesten moeten zijn.

Nestkasten gelijk in gebruik genomen

Er zijn duizenden planten van tientallen soorten aangeplant om natuurlijke vijanden van de eikenprocessierupsen te lokken, zoals sluipwespen, sluipvliegen, gaasvliegen en zweefvliegen. Ook realiseerde de Boermarke in samenwerking met een plaatselijke basisschool en de vogelwacht Uffelte twintig nestkasten voor koolmezen, pimpelmezen, mussen en andere soorten vogels die insecten eten. Bij inventarisatie van de nestkasten samen met schoolkinderen bleken dit voorjaar al elf nestkasten bezet te zijn en later nog eens drie aan het begin van de zomer. Ook hangen er kasten voor grootoorvleermuizen. Grootoorvleermuizen eten nachtvlinders, waaronder eikenprocessievlinders. Verder zijn in het vroege voorjaar natuurlijke vijanden in kleine aantallen uitgezet om een opstartpopulatie te realiseren.

Droogte gooide roet in het eten

Door de extreme droogte in 2018 zijn de ingezaaide wilde bloemen niet goed tot ontwikkeling gekomen en konden zodoende geen natuurlijke vijanden worden waargenomen, zoals sluipvliegen en sluipwespen.  Maar in een eerste jaar zijn sowieso niet veel beesten te verwachten. We hebben in het voorjaar een mix van gaasvlieglarven in alle stadia uitgezet. Door gebrek aan bloemen wegens de droogte verwachten we niet dat we hiermee een populatie hebben kunnen ontwikkelen. We moesten het van de vogels hebben.

Ondanks het feit dat er in 2018 naast de eikenprocessierupsen ook veel wintervlinders, voorjaarsuilen, bladwespen, meikevers en tal van andere insecten in de eikenbomen waren, kenden de eiken op de proeflocatie geen kaalvraat. De vogels zorgden voor een aanzienlijke reductie van de vele rupsen. Later bleven nagenoeg alleen rupsen van de plakkers en eikenprocessierupsen over. Ook veel van deze eikenprocessierupsen zijn vervolgens door de (kool)mezen en mussen opgeruimd. Tientallen nesten werden compleet leeg gegeten door de vogels en zelfs werden de poppen eruit gepikt. Bestrijders van Roel Timmerman Groenvoorziening meldden dat ook tijdens ruiming van de gevormde nesten, de vogels bleven eten uit de nesten. Kennelijk smaakt de processierups erg lekker.

Resultaten

De resultaten na het eerste seizoen zijn veelbelovend. Op de proeflocatie werden in de 64 bomen in 2018 32 nesten in 28 bomen aangetroffen. Een groot deel van de nesten is aangevreten en vier nesten bleken compleet leeg gegeten te zijn. Op de controlelocatie bij de Van Helomaweg ontwikkelden in alle 64 bomen nesten. In totaal werden 195 nesten aangetroffen waarvan sommige een lengte hadden van een meter of meer. Dat de natuurlijke vijanden invloed hebben gehad, blijkt ook uit het feit dat in de directe omgeving van de proeflocatie 723 nesten verwijderd zijn. Daar zaten veel grote nesten bij terwijl er op de proeflocatie slechts 32 nesten waren, waarvan de meeste aangevreten en klein van formaat. Slechts een halfwas boom had een nest van ongeveer 20 centimeter.

Het succes, direct in het eerste jaar al, is groter dan we hadden gehoopt en verwacht. Het project gaat drie jaar lopen waarbij het in samenwerking met de gemeente Westerveld verder 'uitgerold wordt' over andere plaatsen in de gemeente.

Tekst: Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies, Arnold van Vliet, Wageningen University
Foto’s: Silvia Hellingman

Het project is uitgevoerd door de volgende organisaties en personen: Boermarke Wapserveen, Voorzitter Ton Spijkerman en opdrachtgever. Rene Vree Egberts van Agrarische Natuurbeheer Drenthe is projectleider. Piet Idserda, boer in Wapserveen en lid van de vogelwacht. Niels van Ligten, Ecologische Hovenier Klavertje 4 is verantwoordelijk voor de bermen en Hellingman Onderzoek en Advies BV voor natuurlijke vijanden en meting van de effecten van de maatregelen.