Warme sneeuwbal als overwinteringstactiek
Zoogdiervereniging
Van veel vleermuizen op het noordelijk halfrond weten we dat ze een winterslaap houden. In de winter, als er geen insecten zijn om te eten, verhuizen ze naar grotten, bunkers, ijskelders of kruipen ze diep weg in boomholten of gebouwen. De in de bergen van Japan en Korea voorkomende Ussurische buisneusvleermuis (Murina ussuriensis) heeft echter een hele andere voorkeur.
Deze kleine soort is ongeveer zo groot als onze dwergvleermuis (slechts vier tot acht gram!). Hij heeft een dichte vacht die gedeeltelijk ook de vleugels bedekt. Bekend is dat deze buisneusvleermuis in de zomer graag in boomholten en tussen de dode bladeren in bomen verblijft. Waar hij de winter doorbrengt was een groot raadsel, totdat een aantal dieren werd gevonden in een berg sneeuw. "Geen incident maar een bewuste overwinteringsstrategie", zo schrijft een groep Japanse onderzoekers in het laatste nummer van het toonaangevende blad Nature*.
De onderzoekers doken in de geschiedenis van deze verhalen en gingen in de winter actief op zoek naar Ussurische buisneusvleermuizen. Ze ontdekten dat de meeste waarnemingen van deze vleermuizen in de sneeuw waren gedaan in de lente, als de sneeuw begon te smelten. De vleermuizen lagen dan, als een balletje opgerold, in een ondiep kuiltje of gangetje in de sneeuwlaag. Dat betekent dat de dieren vóór de sneeuw ging smelten nog dieper in de sneeuw zaten. Van één dier werd ook waargenomen dat het in december diep in een sneeuwlaag zat, en pas in april weer tevoorschijn kwam en wegvloog.
Nader onderzoek leerde de onderzoekers dat de vleermuizen bij de invallende koude de eerste, nog zachte, sneeuwlaag opzoeken en zich daar ingraven. Daar laten ze hun lichaamstemperatuur zakken tot de omgevingstemperatuur. Door nieuwgevallen sneeuw wordt de sneeuwlaag boven hen dikker en raken ze meer ingesneeuwd. Omdat overwinterende vleermuizen periodiek even wakker zijn en daarbij opwarmen zakken ze nog dieper weg in de sneeuw. Daar zitten ze veilig voor de strengste vorstperioden. Als het boven de sneeuw meer dan tien graden vriest, is het bij de vleermuizen rond het vriespunt. Ideaal om lang energie te besparen.
Hebben we in Europa ook vleermuizen die op zulke merkwaardige plaatsen overwinteren? Dat zou best kunnen. We hebben in ieder geval vleermuizen die in de buurt komen: zo is de ruige dwergvleermuis een soort die in de winter regelmatig in stapels brandhout wordt gevonden. Wie weet wat we vinden als we wat verder zoeken…
Meer informatie
Laat je verbazen door vleermuizen: kom 24, 25 en 26 augustus naar de Nacht van de Vleermuis!
Wilt u zich ook verwonderen over vleermuizen? Dan hoeft u niet helemaal naar Japan af te reizen. U kunt namelijk op 24, 25 en 26 augustus op meer dan zeventig plaatsen in Nederland deelnemen aan excursies in het kader van de Nacht van de Vleermuis. Kijk hier voor meer informatie of ga direct na www.nachtvandevleermuis.nl.
Tekst: Erik Korsten & Glenn Lelieveld, Zoogdiervereniging
Foto's: Hirakawa, H. & Y. Nagasaka. 2018; Wikipedia gebruiker Pxc06142. Foto's gedeeld onder de CC BY-SA 4.0 licentie