Vleermuizen weer in winterslaap

Om te kunnen overwinteren eten vleermuizen in de herfst veel muggen en andere insecten die in de nacht actief zijn. Vleermuizen bouwen zo een vetreserve op en kunnen van augustus tot en met oktober wel 65 procent in lichaamsgewicht toenemen. In die periode moeten ze niet alleen veel zien te eten. Ze paren dan ook en sommige soorten vliegen vele honderden kilometers van hun zomerleefgebied naar het gebied waar ze gaan overwinteren. Een drukke tijd dus, en gelukkig ook de periode waarin veel insecten in grote aantallen voorkomen.

Koelkast gezocht voor de winterslaap

Vleermuizen gaan voor de winterslaap op zoek naar plekken waar het erg koel is, maar vorstvrij (0 tot 10 graden). Door een koele ruimte kunnen ze hun lichaamstemperatuur laten zakken en dat zorgt ervoor dat ze in de winter niet te veel energie verspillen. Het is ook belangrijk dat het winterverblijf een hoge luchtvochtigheid heeft – meestal hoger dan 85 procent – want anders drogen ze uit of moeten ze te vaak wakker worden om te gaan drinken.

Het is nog een hele uitdaging om een goede plek te vinden om de winter door te brengen. Want het moet natuurlijk ook een hele veilige plek zijn, waar roofdieren ze niet kunnen vinden. Snel wegvluchten is er in de winter niet bij. Het duurt namelijk 15 tot 30 minuten voor een vleermuis in de winter wakker wordt en weg kan vliegen.

Even wakker worden maakt kwetsbaar

Bij een winterslaap denken we vaak aan een lange onafgebroken slaap. Maar vleermuizen worden tijdens de winterslaap regelmatig wakker. Om wat te drinken, te verhuizen naar een koelere plek, of om toch wat te eten. Je kan je voorstellen dat dit heel wat energie kost, want elke keer moet de vleermuis zichzelf weer opwarmen van 5 naar 40 graden. Dat kan alleen als een vleermuis voldoende vetreserves heeft. Daarom zijn vleermuizen in de winter zo kwetsbaar. Onnodige verstoring en te vaak wakker worden, kan betekenen dat je het einde van de winter niet haalt.

Overwinteringsstrategie

Niet alleen de plek, maar ook de overwinteringsstrategie is per vleermuissoort anders: sommige overwinteren diep en lang in ondergrondse ruimten en worden weinig wakker, zoals de ingekorven vleermuizen. Andere houden meer een oppervlakkige winterslaap en zijn in de winter ook nog regelmatig actief, om te verhuizen of zelfs om nog wat te eten, zoals gewone dwergvleermuis en gewone grootoorvleermuis.

Bunker, Groeve, Boom of Gebouw

Verschillende soorten vleermuizen hebben verschillende voorkeuren voor waar ze overwinteren:

• Ondergrondse ruimten:
  Watervleermuis, baardvleermuis, franjestaart, gewone grootoorvleermuis en meervleermuis zijn voorbeelden van vleermuizen die vooral overwinteren in ondergrondse ruimten, zoals bunkers, ijskelders, forten, mergelgroeven of speciaal voor hen gebouwde vleermuiskelders. Sommige overwinteren zelfs in regenwaterriolen.
• Bovengrondse gebouwen:
  Gewone dwergvleermuis en laatvlieger zijn voorbeelden van vleermuizen die vooral overwinteren in spleetvormige ruimten in bovengrondse gebouwen, zoals in spouwmuren en andere diepe spleten. Grootoorvleermuizen overwinteren ook wel eens op zolders.
• Bomen
  Rosse vleermuizen, en soms ook gewone grootoorvleermuizen en ruige dwergvleermuizen zijn vleermuizen die in boomholten overwinteren, bij voorkeur in hele oude dikke bomen.

Na de winter gelijk weer aan de bak

Voor de meeste vleermuissoorten komt de winterslaap tussen half maart en half april ten einde. Sterk vermagerd moeten ze dan meteen aan de bak om weer zo veel mogelijk insecten te eten. Als de vrouwtjes voldoende zijn aangesterkt volgt de eisprong. Dan kan het zaad van het mannetje – dat het vrouwtje de hele winter in haar lichaam in leven heeft gehouden – haar eicel bevruchten en begint de zwangerschap. Sommige soorten, zoals de gewone grootoorvleermuizen, hebben het extra druk. Die hebben in het vroege voorjaar nóg een paartijd.

Tekst: Erik Korsten en Annelies Elsendoorn, Zoogdiervereniging
Foto's: Erik Korsten (leadfoto: winterslapende baardvleermuis, bedekt met dauwdruppeltjes); Henk de Wit