Astrid – de Europese avonturen van een vrouwtje grauwe kiekendief

Dušan Rak maakt deel uit van een hecht netwerk van kiekendiefbeschermers in Europa die elkaar op de hoogte houden van de resultaten van bescherming, samenwerking met landbouwers en onderzoek. Sinds 2005 zijn grote stappen gezet in het onderzoek, dankzij het gebruik van satellietzenders en speciale loggers. Nu we de bewegingen van Astrid al zes broedseizoenen volgen, weten we meer over de uitwisseling tussen broedgebieden.

De broedgebieden van Astrid van 2012 tot heden

In de zomer van 2012 vangen we in Saksen-Anhalt voor het eerste grauwe kiekendieven voor het satellietzenderonderzoek. In een prachtig cultuurlandschap met rode en zwarte wouwen, grauwe klauwieren en vele andere soorten worden Astrid en haar mannetje Harald van een satellietzender voorzien. Het paartje brengt in 2012 twee jongen groot.

Spannend wordt het pas in het jaar daarop. Na de winter in Niger en Ghana te hebben doorgebracht, trekt Astrid strak naar het noorden om weer in haar broedgebied in Saksen-Anhalt aan te komen. Maar iets bevalt haar blijkbaar niet en ze trekt verder naar Polen! Als we in juli 2013 in de buurt van Berlijn zijn om nieuwe kiekendieven te zenderen, maken we na afloop 'even' een uitstapje over de grens. Astrid vinden we in de buurt van Wyganów, en jawel, met een nest in een kolonie van ongeveer vijf paartjes! Omdat door taalproblemen de communicatie met de eigenaar van het perceel waar ze in broedt niet makkelijk is, bellen we onze Poolse collega Dominik Krupinski die aan de verbaasde boer per telefoon uitlegt welke bijzondere vogel hij op zijn land heeft. Krupinski zorgt er ook voor dat lokale collega’s snel ter plaatse kunnen zijn om het nest te beschermen, wat dringend nodig is omdat de oogst voor de deur staat. Na succesvol een jong te hebben grootgebracht, vertrekt Astrid weer naar Afrika.

In het voorjaar van 2014 arriveert Astrid weer in Saksen-Anhalt, waar ze met een mannetje gezien wordt maar niet tot nestelen komt. Midden juni trekt ze door naar Tsjechë waar ze de rest van het broedseisoen verschillende gebieden bezoekt. Dit ‘zwervende’ gedrag zien we vaker bij kiekendieven die niet (meer) broeden of waarvan het nest mislukt is.

In 2015 heeft Astrid een succesvol broedsel met drie jongen in Saksen-Anhalt. Tijdens de herfsttrek houdt ze een volle maand stopover in Tsjechië alvorens verder te vliegen naar Afrika. In 2016 heeft ze weer een succesvol broedsel in Saksen-Anhalt met twee jongen, daarna vliegt ze door naar Tsjechië, waar Astrid een week stopover houdt.

En dan 2017. Dit voorjaar komt Astrid zoals altijd in Saksen-Anhalt, maar als haar nestplek bezet blijkt door twee andere paren trekt Astrid na een paar dagen verder, via Polen (op 15 kilometer langs haar broedplaats van 2013!) naar Tsjechië. Ze raakt gepaard met een mannetjes en samen maken ze een nest in een tarweakker in het Chrudim-district. Daar heeft ze het geluk dat Dušan Rak haar nest kan vinden dankzij de posities die de satellietzender doorgeeft. Omdat de oogst gauw zal plaatsvinden en de drie jongen nog erg klein zijn, beschermt hij het nest volgens de gebruikelijke methode met een hek.

Wat vertelt een individu over de soort?

Dit is natuurlijk slechts een verhaal over één enkele grauwe kiekendief, zou je kunnen zeggen. Dat klopt, maar toch laat dit verhaal een aantal belangrijke dingen zien. Ten eerste, en dat geldt niet alleen voor kiekendieven, trekken vogels zich helemaal niets van grenzen aan. Internationale samenwerking is dus het enige dat hier werkt! Verder levert zo’n individu dat over meerdere jaren gevolgd kan worden een schat aan informatie en draagt zo bij aan het vergaren van kennis die helpt de soort te beschermen.

Astrid laat zien dat vrouwtjes heel opportunistisch zijn, in tegenstelling tot mannetjes die ontzettend plaatstrouw zijn. Zelfs na succesvol ergens gebroed te hebben kan zo’n vrouwtje het jaar daarop honderden kilometers verderop broeden. Het lijkt bijna alsof ze overal kunnen opduiken, maar het is nog sterker. Als je kijkt waar Astrid vier jaar lang na elke broedpoging - succesvol of niet - geweest is voordat ze de lange reis naar Afrika begon, dan zie je dat ze elk najaar Tsjechië heeft bezocht! Toeval bestaat dus niet, ze had de potentiële broedgebieden al lang verkend! Het is jammer dat we niet weten waar Astrid geboren is (ze was ongeringd toen we haar als volwassen vogel vingen), maar het is niet ondenkbaar dat dit ergens in Tsjechië is geweest.

Meer weten?

• Artikel Breeding biology of the Montagu’s Harrier (Circus pygargus) in east-central Poland and implications for its conservation, verschenen in Zoology and Ecology, 2012.

• Interactieve kaart met migratietracks van grauwe kiekendieven met satellietzenders. Het langjarig onderzoek startte in 2005 en levert een schat aan informatie en meerdere wetenschappelijke publicaties op.

Tekst: Almut Schlaich, Werkgroep Grauwe Kiekendief en Rijksuniversiteit Groningen & Ben Koks, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Foto's: René Fonger (leadfoto: Astrid na aankomst in Saksen-Anhalt, voorjaar 2015); Ben Koks; Pawel Dolata; Dušan Rak
Kaarten: Almut Schlaich, Werkgroep Grauwe Kiekendief