Zeer veel wespenkoninginnen, veel overlast verwacht
De Natuurkalender, Hellingman Onderzoek en Advies, Wageningen UniversityNormaal gesproken ontwaken wespenkoninginnen in de tweede helft van april waarna ze een plek gaan zoeken om een nest te bouwen. Op Natuurkalender.nl kwamen er al eerste waarnemingen van wespen binnen vanaf de tweede helft van januari. De piek van eerste meldingen lag in de laatste week van maart. Door de zeer warme maart ontwaakten veel koninginnen uit hun winterslaap. Vroeg dus. Er volgde echter een koude april wat niet gunstig is voor wespen. Uit een rondgang langs diverse bestrijdingsdiensten blijkt dat de meeste wespennesten nog maar in de eerste fase van ontwikkeling zijn en de nestjes zijn meestal nog niet groter dan een pingpongbal. In een enkel geval zijn ze al zo groot als een tennisbal. Dit is een teken dat veel koninginnen nog maar net begonnen zijn met de bouw van hun nest terwijl het al 21 mei is. De slechte omstandigheden in april hebben waarschijnlijk voor een flinke vertraging gezorgd.
Veel koninginnen in alle provincies
Er worden op diverse plaatsen opvallend veel koninginnen gezien. Het aantal waarnemingen van de gewone wesp (Vespula vulgaris) en de Duitse wesp (Vespula germanica) op Waarneming.nl ligt dit jaar in de periode 1 januari tot en met 16 mei 4 keer zo hoog als het gemiddelde van de jaren 2012 tot en met 2016. Ten opzichte van vorig jaar zijn er zelfs 6 keer zoveel waarnemingen doorgegeven. In elke provincie worden dit jaar veel meer wespen gemeld dan vorig jaar (zie onderstaande figuur).
Uitzonderlijk: al mannetjes waargenomen!
Heel bijzonder is dat er naast koninginnen ook mannetjes (darren) worden aangetroffen. Normaal gesproken komen de mannetjes uit in het najaar, tezamen met de koninginnen. Deze worden bevrucht en gaan overwinteren. De mannetjes gaan vervolgens dood. Het lijkt er nu op dat niet alleen koninginnen, maar ook mannetjes overwinterd hebben. De mannetjes zijn net als koninginnen forse wespen. De mannetjes die gezien worden lijken wat doelloos rond te vliegen.
Vorig jaar twee generaties wespen
In meer opzichten zitten we met een bijzondere wespensituatie. Vorig jaar hebben we melding gemaakt van late wespennesten. In november bleken er nog larven in wespennesten te zitten en jaagden werksters nog volop op insecten om die te kunnen voeren aan hun jongen. De vraag was of wespennesten actief bleven of dat we te maken hadden met een tweede generatie. In Drenthe is met zekerheid een tweede generatie vastgesteld. Tussen november en april is er in een schuur een volledig wespennest gevormd (zie foto). De wespen zijn blijkbaar in staat geweest om gedurende de wintermaanden voldoende vlees te vinden om hun larven te voeren. Mogelijk dat ze geprofiteerd hebben van insecten die binnenshuis overwinteren. Het is juist ook dit jaar dat bestrijdingsdiensten melding maken van extreem hoge aantallen clustervliegen die overwinteren in zolders, spouwmuren en in kerken.
Cyclus loopt door elkaar: Nu koninginnen van eerste en tweede generatie?
Wat verder opvalt dit jaar is dat er relatief veel meldingen zijn van grote aantallen koninginnen die in huizen en schuren komen. Aantallen kunnen oplopen tot wel meer dan 70 koninginnen (zie foto). Een verklaring hiervoor kan zijn dat de koninginnen en mannetjes van de tweede-generatienesten vorig jaar niet uit het nest gevlogen zijn maar in of vlakbij het nest zijn gebleven vanwege te koude uitvliegomstandigheden. Als zo’n wespennest in of vlakbij een huis zit dan is het niet onwaarschijnlijk dat ze in grote aantallen in huis komen. Uit één wespennest kunnen grote aantallen koninginnen en mannetjes komen. Dit zou ook verklaren dat hetzelfde verschijnsel optreedt bij huizen die naast elkaar liggen.
Het bovenstaande betekent ook dat er nu twee generaties koninginnen de winter door zijn gekomen. Dit zou dan gelijk een verklaring kunnen zijn voor het grote aantal koninginnen dat dit jaar is waargenomen. Er vinden dan ook nu mogelijk nog paringen plaats van koninginnen en mannetjes die in de nesten hebben overwinterd.
Film: Parende gewone wespen (Bron: Silvia Hellingman)
Veel overlast dit jaar
De meeste nesten zijn nu nog heel klein en de meeste bevatten nog geen werksters. Bij een verdere normale ontwikkeling van de nesten is er van deze nesten pas in de loop van augustus overlast te verwachten. De nesten die al in februari en vroeg in maart gestart zijn zouden echter al vanaf eind juni of begin juli overlast kunnen veroorzaken. Sommige nesten hebben nu al de grootte van een tennisbal en zijn al bevolkt met meer dan 30 werksters. De minder gunstige april lijkt geen invloed te hebben gehad op de overleving van de koninginnen. De kou heeft in ieder geval wel voor een vertraging van de ontwikkeling gezorgd. De verwachting is dat er in 2017 veel overlast van wespen zal zijn. De combinatie van vroege en late nesten zal leiden tot een langere periode dan normaal van overlast door werksters die ‘uitgewerkt’ zijn. Tegen die tijd noemen we ze de limonadewespen.
Of er ook daadwerkelijk overlast gaat ontstaan, is wel nog afhankelijk van de weersomstandigheden in de komende maanden. Als er zich heftige buien voordoen met in korte tijd tientallen millimeters regen dan kan de lokale wespenstand grote klappen krijgen.
Tekst: Silvia Hellingman Biocontrole Onderzoek en Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s en film: Silvia Hellingman
Waarnemingen: Waarneming.nl