Neemt de Platte zwanenmossel weer toe?

Status

Een belangrijk aandeel van het leefgebied van de Platte zwanenmossel (Pseudanodonta complanata) in Europa ligt in Nederland en de soort heeft daarmee een zogenaamde i-status. Nederland draagt daarom een speciale verantwoordelijkheid voor het voortbestaan van deze soort. Vanwege haar kritische biotoopkeuze en zeldzaamheid in heel Nederland is deze tweekleppige in 2008 opgenomen in het Leefgebiedenbeleid als 'kritische soort'. Het is behalve de zeldzaamste, ook de kleinste en platste vertegenwoordiger van de vijf in Nederland levende soorten inheemse grote tweekleppigen uit de familie Unionidae.

Biotoop

De dieren hebben een voorkeur voor brede, diepe, stromende en bewegende wateren. Het leefgebied beslaat daarom voornamelijk het Fluviatiele district. De soort leeft dieper ingegraven in de bodem dan andere Unionidae. Door de zeldzaamheid en verborgen leefwijze, overwegend in relatief diepe wateren, worden tijdens inventarisaties hoogstens sporadisch levende exemplaren aangetroffen. Het zijn vooral de op rivierstrandjes aangespoelde verse doubletten, die meestal de aanwezigheid van deze soort ter plaatse verraden.

Sterke achteruitgang

De Platte zwanenmossel is gevoelig voor waterverontreinigingen. Rond 1969 en 1970 waren die het ergst, waardoor de soort na 1970 vrijwel geheel uit de grote rivieren verdween. In Nederland kwam het dier daardoor op de Rode Lijst terecht, in de categorie 'bedreigd'.

Herstel van populaties

Dankzij allerlei wet- en regelgeving verbeterde de waterkwaliteit van de Rijn langzaam maar zeker, waardoor allerlei typische en kenmerkende riviersoorten zich konden herstellen. Vanaf de jaren negentig werden verspreid in het stroomgebied van de Rijn ook weer verse doubletten van de Platte Zwanenmossel op rivierstrandjes aangetroffen, waaronder geregeld met vleesresten. Dit was met name het geval in het benedenrivierengebied tussen Woudrichem en Strijen-Sas. Na een aanvankelijke opmars in de jaren ‘90 tot ongeveer 2006 nam het aanspoelen om nog onduidelijke redenen plotseling af, ook op plekken waar voorheen tientallen doubletten aanspoelden. Gedacht werd aan concurrentie met de komst en uitbreiding van exotische diersoorten. Op basis van de huidige, zeer recente opleving van het aantal waarnemingen, lijkt de soort mogelijk toch weer toe te nemen. Zo kon er op een strandje op de Anna-Jacominaplaat in de Brabantse Biesbosch, waar in 2003 voor het laatst meerdere verse doubletten waren verzameld, onlangs weer een hoopgevend aantal van 15 doubletten worden geteld.

Inventariseren

Ondanks het feit dat de Nederlandse populaties van internationaal belang zijn en dat dit een soort is van het Leefgebiedenbeleid die ook is opgenomen op de Rode Lijst, bestaan er in ons land nog geen gerichte inventarisatieprogramma’s. Om beter inzicht in het wel en wee van deze soort te verkrijgen, zou het wenselijk zijn als meer mensen naar deze soort zouden uitkijken. Door steeds dezelfde rivierstrandjes door de jaren heen systematisch af te zoeken en de aantallen te tellen, kan inzicht ontstaan in trends en populatieschommelingen en daarmee in het voortbestaan van de soort in ons land. Daarnaast is het ook mogelijk met behulp van een steeknet, snorkelend of duikend naar de soort te zoeken en/of bij extreem lage waterstanden te zoeken.

Waarnemingen kunnen worden doorgegeven aan Stichting ANEMOON via Verspreidingsatlas.nl of Waarneming.nl. Deze zullen gebruikt worden voor het Atlasproject Nederlandse Mollusken (ANM), een landelijk vrijwilligersproject waarbij al onze weekdieren in kaart worden gebracht.

Tekst en foto's: Arno Boesveld, Stichting ANEMOON (leadfoto: Platte zwanenmossels, aangespoeld op rivierstrand)