Waar zijn de mooie eenden gebleven?

Waar de seksuele selectie in de vogelwereld toe kan leiden zien we in zijn meest extreme vorm terug bij paradijsvogels. De een ziet er nog spectaculairder uit dan de andere. Dichter bij huis laten eenden zich ook niet onbetuigd. De mannetjes, woerden genaamd, zien er stuk voor stuk bont uit. De een, zoals de krooneend, wat bonter dan de andere, zoals de krakeend. Maar alle soorten zijn erg gemakkelijk herkenbaar en zonder uitzondering fraai.

Seksuele selectie

Het opvallende kleed van de mannelijke eenden, maar ook de opvallende snavels, poten, balts en geluiden dienen maar één doel: aantrekken van vrouwtjes en paarvorming. De mannen doen niet mee aan nestbouw, broeden en verzorgen van de jongen. Zodoende is het mannelijke uiterlijk van eenden door seksuele selectie geëvolueerd tot een bont palet van kleuren en vormen. Er is geen enkele noodzaak tot het ontwikkelen van een kleed dat goed gecamoufleerd is, zoals de vrouwtjes dat hebben. Zij nemen de complete broedzorg op zich.

Eclipskleed

Als de broedtijd is aangebroken, is de noodzaak tot paarvorming weggevallen. In korte tijd gaan eenden daarom een bijzondere transformatie door. Ze ruien hun prachtkleed voor een onopvallend kleed dat erg lijkt op dat van de vrouwtjes. Dit noemen ornithologen het “eclipskleed”. Ze verliezen ook al hun slagpennen, in één keer. Niet voor niets doen ze dat als er volop voedsel is: het is dan volop zomer. Eenden kunnen dan niet vliegen en zijn dan kwetsbaar voor roofdieren. Een bruinig kleed dat niet opvalt vergroot de kans op overleving. Als de nieuwe slagpennen zijn aangegroeid, ruien de mannetjes ook hun lichaamsveren weer en komt het prachtkleed weer terug. Dat gebeurt in de komende twee, drie maanden.

Toch herkenbaar

Eenden in hun prachtkleed zijn fijne vogels voor beginnende vogelaars omdat ze makkelijk zijn te herkennen. In eclipskleed moet je beter kijken en verraden vooral vorm van lichaam, kop en snavel welke soort je voor je hebt. Verder blijven de kenmerken van de soort meestal in de vleugels zichtbaar.

Eendensoorten met een zuidelijkere verspreiding broeden eerder en ruien als eerste naar het eclipskleed. De zomertaling bijvoorbeeld is er vroeg bij. De eider, een meer noordelijke soort, ruit een stuk later. Pas in de wintermaanden zijn alle eenden weer op hun mooist.

Tekst: Ruud van Beusekom, Vogelbescherming Nederland
Foto’s: Joke Huijser; Ton Dopp; Paul Cools; Wilfried Solarz, allen via Buiten-Beeld