Broedvogels in de uiterwaarden hard getroffen door hoog water

Het was Lars Soerink (medewerker van Vogelbescherming Nederland en natuurfotograaf) treurig te moede toen hij drie weken geleden de uiterwaarden langs de IJssel langzaam zag vollopen. 'Tussen Arnhem en Zutphen zag ik het begin juni steeds meer misgaan. Het water van de IJssel kwam hoger en hoger. Het eerst waren de scholeksters aan de beurt. Veel paartjes zagen hun nesten onder water verdwijnen. Wat later liep een oeverzwaluwwand onder en ook ijsvogelnesten gingen eraan. De kwartels die ik hoorde roepen moesten ook een goed heenkomen zoeken. In de dagen erop zag ik veel vogels wat doelloos rondhangen in het gebied. Al met al geen vrolijk gezicht.'

Oeverzwaluw hard getroffen

Het zomerhoogwater doet denken aan 2013, toen er tijdens een hoogwaterperiode in juni ook veel nesten verloren gingen. De meldingen dit jaar zijn legio. Pioniersoorten als kluten, visdieven en kleine plevieren hebben op talloze plekken langs de rivieren hun nesten verloren zien gaan. Ook andere grondbroeders als patrijs, fazant, tureluur, gele kwikstaart en graspieper is hetzelfde lot beschoren. In Limburg ging aan de oevers van de Roer zelfs een nest bijeneters verloren.

Zwaar getroffen zijn in ieder geval de oeverzwaluwen. Frank Majoor (onderzoeker bij Sovon Vogelonderzoek) zag het misgaan langs de Waal bij Bemmel. 'Een kolonie van 200 nesten, een andere kolonie 100 nesten en nog een paar kleinere kolonies… allemaal onder water gelopen. Ook op andere plaatsen langs de rivieren zijn de nestgangen vol water gelopen of zijn de steile oeverwanden ingestort, al lijkt het langs de Maas wat minder extreem. Gelukkig broeden oeverzwaluwen vaak twee keer, dus ze kunnen nog een deel van het verlies goedmaken. Voor broedvogels als de kluut, visdief en kleine plevier ligt dat wel anders. Of zij nog een keer opnieuw beginnen met broeden is erg afhankelijk van de datum. Hoe later in juni, hoe kleiner die kans wordt.'

Op het randje

En dan zijn er nog de broedvogels die leven tussen hoop en vrees. Soorten die laag in de vegetatie broeden zoals de kleine karekiet, bosrietzanger, grasmus, winterkoning of heggenmus, zitten in de piepzak. In veel uiterwaarden schommelt de waterspiegel precies rondom de plek van hun nest. Frank Majoor: 'Bosrietzangers broeden vaak wat hoger in ruige vegetatie als brandnetels. Op veel plekken langs de Waal staat dat soort vegetatie nog net boven water. Maar nu de voorspellingen aangeven dat het water wellicht nog iets gaat stijgen door de hevige regenval in Zwitserland, zal het er voor deze vogels om hangen of de nesten het gaan redden.'

Het blijft dus spannend de komende dagen. Hoewel er ook vogels zijn die juist profiteren van het hoge water. Zo is er rond Zwolle een roepend wouwaapje gehoord en liet zich daar baltsende watersnip zien (die er normaal niet broedt). Ook zijn de omstandigheden prima voor opvettende grutto’s en tureluurs. Waterrallen en zomertalingen hoor je ook niet klagen. En als het hoog water aanhoudt, profiteren ook trekvogels als de bosruiter en kemphaan ervan. Voorlopig hoogtepunt zijn de acht roepende porseleinhoenen in de buurt van Zwolle.

Bomen tegen overstromen

Een enkele overstroming, daar zijn de meeste vogelpopulaties wel tegen bestand, het is tenslotte een natuurlijk situatie. Maar de herhaaldelijke overstromingen als gevolg van de klimaatverandering is een ander verhaal. Die zullen op den duur wel een nadelig effect op vogelsoorten hebben. Vogelbescherming Nederland pleit dan ook nadrukkelijk voor het groen inrichten van onze eigen leefomgeving om de piekbelasting op te vangen. Want bijvoorbeeld bestraatte oppervlaktes zorgen ervoor dat schoon regenwater niet in de bodem kan wegzakken maar afgevoerd moet worden via het riool. Dat zorgt voor piekbelasting van de riolen, die de hoeveelheid water niet in een keer aankunnen. Dus minder bestrating en meer beplanting (met name bomen, want die houden het water vast). Dat zorgt uiteindelijk voor minder zware overstromingen. En dat is weer goed voor vogels én mensen.

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto’s: Jankees Schwiebbe, Birdphoto; Frank Majoor, Sovon vogelonderzoek