Let in het voorjaar eens op Okerkleurige en Kortstelige veldridderzwammen
Nederlandse Mycologische VerenigingOkerkleurige veldridderzwam
Veldridderzwammen zijn over het algemeen onopvallende forse plaatjeszwammen. Zwarte, bruine, grijze en bleekwitte kleuren voeren de boventoon. Ook de lamellen bezitten dergelijke kleuren. Het verschil met andere plaatjeszwammen is vooral microscopisch goed te zien vanwege de kenmerkend geornamenteerde sporen en brandnetelhaarvormige tot spoelvormige cellen op de lamellen. De Okerkleurige veldridderzwam (Melanoleuca cognata) is een uitzondering onder de veldridderzwammen vanwege het bezit van meer uitbundige kleuren. De forse tot wel 12 centimeter grote hoed is bij jonge exemplaren oker- tot roodbruin en soms bijna zalmkleurig. Bij veroudering worden ze grijzer. De lamellen zijn in het begin van hun ontwikkeling nog oranjegeel maar worden zalm- tot okerkleurig. De geur is zwak, enigzins kruidig. Er is ook nog een zeer zeldzame variëteit nauseosa met een kortere steel (korter dan de breedte van de hoed) en met een sterke, onaangename, zoetige geur en smaak.
De eveneens forse Okerkleurige veldridderzwam met een hoed tot 12 centimeter is te vinden op matig vochtige tot droge plaatsen in voedselrijke loofbossen, perken en plantsoenen. Ze komen ook voor op verrijkte plaatsen in voedselarme terreinen. De standplaatsen variëren van humusrijk en/of met een (dikke) strooisellaag, een berm van een schelpenpad, houtsnippers op voedselrijke (zand)grond. Opmerkelijk is dat de tegenwoordig vrij algemene Okerkleurige veldridderzwam voor 1970 niet in Nederland voorkwam. Tegenwoordig is ze vooral bekend van de duinen en de provincies Gelderland, Noord-Brabant, Zuid-Limburg en Flevoland. In de kleigebieden van Friesland, Groningen, Noord-Holland en Zeeland is ze schaars tot ontbrekend. Ook is de Okerkleurige veldridderzwam nog steeds onbekend van de Waddeneilanden. Waarschijnlijk is de verspreiding in Nederland nog onvoldoende bekend omdat er in het voorjaar veel minder naar paddenstoelen wordt gekeken. Daar moet toch iets aan te doen zijn.
Kortstelige veldridderzwam
De vrij algemeen voorkomende Kortstelige veldridderzwam (Melanoleuca brevipes) is ook een overwegend in het voorjaar voorkomende veldridderzwam. In tegenstelling tot de frivool gekleurde Okerkleurige veldridderzwam is deze veldridderzwam grijs tot sepiabruin. Sommige kenners vinden deze veldridderzwam zelfs behoorlijk lelijk, anderen daarentegen weer mooi vanwege zijn soberheid en eenvoud. Opvallend is de naar verhouding korte en dikke steel waar zijn Nederlandse naam ook naar verwijst en die hem een gedrongen, robuust uiterlijk geeft. De Kortstelige veldridderzwam is een soort van droge tot vochtige, voedselrijke bodems. Vaak is op de standplaats de grond omgeschept of anderzins bewerkt. Een recent door de gemeente aangelegd plantsoen leverde na enkele maanden Kortstelige veldridderzwammen op. Een van braamstruiken ontdane berm langs een bospad eveneens, een opgeworpen geluidswal enz. De Kortstelige veldridderzwam lijkt op de zeer algemene Zwartwitte veldridderzwam (Melanoleuca polioleuca). Meestal heeft deze een langere, slankere steel maar kortstelige vormen komen voor. Verwisseling met deze kortstelige vormen zijn in het voorjaar (maart tot en met mei) zeldzaam omdat de Zwartwitte veldridderzwam wat later in het jaar verschijnt. Bij zeldzame vondsten van de Kortstelige veldridderzwam in het najaar behoort verwisseling in het veld met de zeer algemene Zwartwitte veldridderzwam wel degelijk tot de mogelijkheden. Microscopisch onderzoek is daarom een voorwaarde om een waarneming te valideren.
Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging (leadfoto: Okerkleurige veldridderzwam)