Van veenweide naar moeras: effecten op muizenpopulaties

In natuurgebied De Onlanden, ten zuidwesten van de stad Groningen, werden begin 2012 de dijken van het Peizerdiep en Eelderdiep in De Onlanden doorgestoken. Dit gebeurde om te voorkomen dat elders bewoonde gebieden zouden overstromen. In één dag tijd stroomde De Onlanden vol water. Het veenweidegebied verdween grotendeels voorgoed en veranderde in een uitgestrekt moerasgebied, waar het water uit de Drentse beken voortaan vrij doorheen kon stromen.

In de vier jaar voor deze overgang was het 3.000 hectare grote gebied ingericht voor deze waterbergingsfunctie door de aanleg van dijken, het graven van verbindende slenken en het grootschalig plaggen van de toplaag. In een deze week in het tijdschrift Lutra gepubliceerde studie onderzocht Van Boekel het effect van deze grote verandering van biotoop op de samenstelling van de kleine zoogdierenpopulatie (muizen en spitsmuizen) in De Onlanden.

De monitoring van deze populatie gebeurde in de periode van 2009 tot en met 2015 jaarlijks gedurende de zomerperiode met behulp van live-traps. Door de overgang van een veenweidebiotoop, met vaste waterstanden ver onder maaiveldniveau en jaarlijks beheer door maaien en begrazing, naar een grootschalige moerasbiotoop, met sterk wisselende waterstanden zonder vegetatiebeheer, veranderde de samenstelling van de muizenpopulatie volledig.

De veldmuis verdween vrijwel geheel uit De Onlanden en werd zelfs in de resterende graslanden nauwelijks nog gevonden. Waarschijnlijk was het gebied vooral in de winter te nat geworden voor deze soort. Ook de aardmuis daalde in aantal, maar leek zich in de ruige, natte delen van De Onlanden wel te kunnen handhaven. De waterspitsmuis, die voor de herinrichting vrijwel ontbrak in De Onlanden, breidde zijn leefgebied sterk uit en nam in aantal toe tot plaatselijk zeer hoge dichtheden. De bosspitsmuis, die voor de herinrichting al in grote dichtheden in De Onlanden te vinden was, wist zich in de moerasbiotoop goed te handhaven en nam zelfs iets toe in aantal. De dwergspitsmuis profiteerde ook van de vernatting en verruiging van het gebied. Waarschijnlijk zullen de aantallen en de verspreiding van waterspitsmuis en dwergspitsmuis in De Onlanden in de toekomst nog groter worden.

Tekst: Wim van Boekel
Foto's: Rudmer Zwerver, Saxifraga (leadfoto: waterspitsmuis); Wim van Boekel