Populaties van de Vliegenorchis verder gedaald naar vijf

In een bericht van 2 april 2015 berichtten de auteurs over de achteruitgang van de Vliegenorchis. Deze soort is in de afgelopen twee decennia hard achteruit gegaan in aantal populaties en in aantallen planten per populatie. Uit het verspreidingsonderzoek van leden van de Werkgroep Europese Orchideeën dat afgelopen jaar afgerond werd, blijkt dat de situatie intussen nog schrijnender is geworden. Recentelijk zijn weer enkele populaties verloren gegaan. De oorzaken lopen uiteen, van beheerongelukjes tot het uitblijven van begrazing.

Hakhoutbeheer werkt?

Vliegenorchis is net als tal van Zuid-Limburgse plantensoorten gebonden aan hakhoutbeheer of middenbosbeheer met overstaanders. Het beheer bestaat uit het periodiek kappen van bos. Hierdoor komt er tijdelijk meer licht op de bodem, een fenomeen waar diverse karakteristieke plantensoorten van profiteren (zie onderzoek waaruit dit blijkt). Toch is de Vliegenorchis fors afgenomen in afgelopen periode. Een van de oorzaken is dat er op tal van plekken geen hakhoutbeheer meer heeft plaatsgevonden. Hierdoor sluit het kronendak zich steeds meer, met als gevolg dat de Vliegenorchis verdwijnt door langdurige beschaduwing. De beschaduwing zorgt ervoor dat planten niet meer tot bloei komen en er geen zaden meer in de zaadbank komen. De soort zakt dan steeds dieper weg in de extinctiespiraal. Vliegenorchis is een soort die in vegetatieve toestand slechts een enkel tot twee jaar kan overleven. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Purpurorchis welke het vele jaren kan uithouden in vegetatieve toestand.

Laat de Vliegenorchis niet vliegen

Bij beleidsmakers heerst vaak de tendens die vergelijkbaar is met het 'Lourdes gevoel', ooit treffend omschreven door Youp van 't Hek als: Altijd kijken naar iemand die er slechter aan toe is. Zo zijn er diverse (planten)soorten die ernstiger bedreigd zijn dan de Vliegenorchis. Een gemiste kans, want de Vliegenorchis is een typische Zuid-Limburgse soort en een ambassadeur voor de Zuid-Limburgse natuur. Net als tal van andere dier- en plantensoorten overigens: Korenwolf, Geelbuikvuurpad, Hazelmuis, Eikelmuis, Vuursalamander, Veenorchis, Bruinrode wespenorchis, Franje gentiaan, Duitse gentiaan, etc.

Onderzoek

Om meer grip te krijgen op de situatie starten de auteurs in 2016 onder andere met een demografisch onderzoek. Hiermee kunnen individuele planten over langere periode worden gevolgd. Daarnaast zijn de effecten van het beheer beter te volgen. Net als voorgaande jaren blijft de WEO de handen uit de mouwen steken en helpen wij Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Stichting Limburgs Landschap met kleinschalig beheer van orchideeëngroeiplaatsen. Dat dit kleinschalige beheer succesvol kan zijn, blijkt uit de positieve trend van de Vliegenorchis en andere orchideeënsoorten op de locaties waar de afgelopen jaren gericht beheer is uitgevoerd.

Tekst: Mark Meijrink, Mark Engels, Eric Hartgers en Menko van der Leij, Werkgroep Europese Orchideeën
Foto's: Mark Engels (leadfoto: Vliegenorchis)