Veel kelkzwammen en nieuwe vindplaatsen in Noord-Holland

De vorstbestendige kelkzwammen zijn prachtig om te zien. De van binnen rode kelken met de bleke buitenkant zijn vooral in de sneeuw zeer fotogeniek. Tussen heldergroen mos komen ze echter ook schitterend tot hun recht. Kelkzwammen groeien in groepen op liggende en begraven takken in natte en vochtige loofbossen op voedselrijke grond.

In Nederland komen twee soorten kelkzwammen voor die in het veld niet van elkaar te onderscheiden zijn: de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca) en de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). Beide zijn (variabel) rood en het verschil tussen beide soorten is alleen via microscopisch onderzoek met zekerheid vast te stellen. Sommigen beweren het verschil wel te kunnen zien in het veld. Vooral aan de hand van de houtsoorten waarop ze als saprofyt worden gevonden. Zo zou de Krulhaarkelkzwam op verterend hout van Wilg en Els voorkomen, terwijl de Rode kelkzwam juist op het hout van Es, Iep en Beuk wordt gevonden. Microscopisch onderzoek bracht echter in veel gevallen aan het licht dat je hier niet zomaar vanuit kunt gaan. In het natuurbericht van 5 maart 2014 lichten we het microscopische verschil tussen beide soorten toe.

Toename groeiplaatsen

Enige decennia geleden golden beide kelkzwammen nog als zeldzaam voorkomend in Nederland. In die tijd kon het in de winter nog stevig vriezen. Het lijkt erop dat het beide soorten sinsdien voor de wind is gegaan: dit is ten dele echter ook te wijten aan een waarnemerseffect. Toen er meer bekend werd over het voorkomen in de winter, en over de ecologie van deze fraaie kelkzwammen werd er meer gericht naar gezocht. De Krulhaarkelkzwam komt tegenwoordig vrij algemeen in Nederland voor en de Rode kelkzwam matig algemeen. Gezien de opwarming van het klimaat is deze toename hoogst opmerkelijk voor een echte winterpaddenstoel.

Zoektocht

Hoewel nog klein van stuk werden er deze winter al tussen Kerstmis en Nieuwjaar kelkzwammen gevonden in het Heilooërbos. Sinds de feestdagen is het wisselvallig weer geweest met slechts een paar nachten met lichte vorst. Ideaal weer voor de ontwikkeling van veel paddenstoelen. Of dat ook voor kelkzwammen geldt, zijn we gaan onderzoeken door oude locaties van kelkzwammen te bezoeken. In het Heilooërbos is al jaren een grote locatie van de Krulhaarkelkzwam bekend. De paddenstoelen groeien hier op een paar liggende populierenstammen. Ook dit jaar zaten de stammen vol met Krulhaarkelkzwammen; in de buurt vonden we ook nog twee nieuwe locaties. Het recreatiegebied 'Geestmerambacht' ten noorden van Alkmaar heeft een reputatie wat betreft het voorkomen van beide soorten kelkzwammen. Ook deze week werden er opvallend veel kelkzwammen waargenomen. Dit kleigebied staat bekend om zijn vele (stervende) Essen. Op het vele dode bemoste hout dat er ligt, waren de Kelkzwammen met speels gemak te vinden.

West-Friesland

We bezochten ook West-Friese gebiedjes zoals het Hensbroekermeertje, de Ursemmerplas en Obdammerweel op zoek naar de paddenstoelen. Ook hier constateerden we een toename in het aantal kelkzwammen door de vondst van nieuwe groeiplaatsen. Het Robbenoordbos is ook een gebied met een reputatie onder andere vanwege het voorkomen van Kelkzwammen. Tijdens een wandeling door slechts een klein deel van dit bos ontdekten we ook hier nieuwe locaties. Dit betekent bijna een verdubbeling van het aantal vondsten van Kelkzwammen. 2018 zou dus wel eens een goed jaar voor de kelkzwammen kunnen worden!

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Kaartjes: Verspreidingsatlas.nl