Graslanden Zwarte Water kraamkamer voor modderkruiper en kwabaal

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON [land] op [publicatiedatum]

In het Zwarte Water, benedenstrooms van de Overijsselse Vecht, is dit voorjaar succesvolle voortplanting gevonden van twee zeer zeldzame vissoorten: grote modderkruiper en kwabaal. De ondergelopen graslanden, met relatief warm en voedselrijk water, in overstromingsvlaktes langs rivieren en beken vormden eeuwenlang een belangrijke kraamkamer voor deze soorten. Nadat het water gezakt was, groeiden de jonge visjes op in de strangen en slootjes die zorgden voor de afwatering van de hooilanden.

Teloorgang van overstromingsvlakten
Vissen die in grote mate afhankelijk zijn van een natuurlijke overstromingsdynamiek worden tegenwoordig bijna niet meer aangetroffen langs de Nederlandse rivieren en beken. Dit heeft te maken met de veranderingen in onze riviersystemen. Door de aanleg van stuwen, dijken en kribben zijn de gebieden met langdurig onder water staande overstromingsvlakten sterk afgenomen. Daardoor kunnen soorten als kwabaal en grote modderkruiper zich niet langer succesvol voortplanten.

Speurtocht in uiterwaarden eindelijk succesvol
RAVON is al jarenlang op zoek naar resterende populaties van grote modderkruiper en kwabaal in uiterwaarden. Op enkele plaatsen werden volwassen grote modderkruipers in lage dichtheden aangetroffen. Tekenen van succesvolle voortplanting, in de vorm van larven of juveniele dieren, werden echter niet gevonden. Ook de voor de voortplanting zo belangrijke ondergelopen graslanden werden nauwelijks aangetroffen.

Eind mei 2015, tijdens een schepnetexcursie van RAVON in het kader van de Vissenatlas Overijssel, gloorde er echter hoop langs het Zwarte Water nabij Genemuiden. De hier gelegen weilanden bleken deels onder water te staan en in de slootjes werden veel grote modderkruipers aangetroffen. Tussen de ondergelopen grassprietjes krioelde het van het zoöplankton, jonge tiendoornige stekelbaarzen, libelle-, padden- en kikkerlarven. Dit zou ook het ideale voortplantingshabitat voor de grote modderkruiper moeten zijn. En ja hoor, al spoedig werden er in het net een aantal larven aangetroffen. Net kikkervisjes zonder dikke kop, maar bij bestudering in het cuvet overduidelijk mini-grote modderkruipers. Ze waren hooguit enkele weken oud en met vele honderden aanwezig tussen de grassprietjes in het ondiepe water. In de naastgelegen sloten werd geen enkele grote modderkruiperlarve aangetroffen. Een duidelijk bewijs van het belang van de ondergelopen graslanden voor de voortplanting van deze bijzondere soort.
De vreugde bereikte een toppunt toen er in een van de sloten ook nog een jonge kwabaal van enkele maanden oud werd aangetroffen. Twee van de meest bedreigde Nederlandse vissoorten in één uiterwaard, bijzonderder kan bijna niet! 

Zwarte Water als referentie
Voor de voortplanting van grote modderkruiper en kwabaal zijn ondergelopen uiterwaarden van groot belang. Ze zijn echter alleen geschikt wanneer ze langdurig onder water staan, zodat de eitjes en larven tot wasdom kunnen komen. Het aantreffen van grote dichtheden grote modderkruiper en zelfs een jonge kwabaal wijst er op dat de uiterwaarden langs het Zwarte Water voldoen als leefgebied voor deze kritische vissen. Niet alleen vissen profiteren van deze bijzondere omstandigheden. Staatsbosbeheer meldt dat ook de purperreigers en lepelaars uit nabijgelegen kolonies de gebieden hebben ontdekt. RAVON gaat de hydrologie van het gebied en de relatie met de visfauna de komende jaren beter in beeld brengen. Deze kennis wordt toegepast bij het herstel van overstromingsvlakten langs andere rivieren en beken zodat deze zeldzame en bijna verdwenen vissen er weer een plek vinden.

Tekst, foto’s en film: Arthur de Bruin & Jan Kranenbarg, RAVON