Onderzoek toont besmetting door kankercellen bij weekdieren aan

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]

In een recente uitgave van het wetenschappelijk tijdschrift Cell hebben Amerikaanse en Canadese onderzoekers aangetoond dat bepaalde leukemie-achtige kankercellen bij weekdieren overdraagbaar zijn van een individu naar anderen. Deze zogenaamde horizontale besmetting met kankercellen is een bijzonder fenomeen dat is aangetoond in diverse Amerikaanse populaties van de Strandgaper, een tweekleppig weekdier dat ook algemeen op de Nederlandse kust aanwezig is. Het is bij Stichting ANEMOON niet bekend of deze vorm van kanker bij weekdieren ook al op de Nederlandse of West-Europese kust is aangetroffen.

Kankercellen zijn bijna altijd lichaamseigen cellen die door diverse oorzaken ontspoord zijn en ongecontroleerd zijn gaan delen. De kankercellen zijn dus wat hun genetische oorsprong betreft identiek aan de andere cellen van de mens, dier of plant waar de kankercellen in zijn ontstaan. Ze zijn bijna nooit via besmetting overdraagbaar. In grote populaties van de Gewone strandgaper (Mya arenaria) op de Noordoostelijke Amerikaanse kust is een geheel andere, besmettelijke, vorm van leukemie-achtige kankercellen aangetoond. Een groep van Amerikaanse en Canadese onderzoekers hebben kankercellen in meerdere populaties van Strandgapers aangetroffen die allemaal genetisch identiek zijn en tevens afwijkend zijn van het DNA van de besmette dieren zelf. De verschillende populaties liggen vele honderden kilometers van elkaar verwijderd.

De onderzoekers hebben hieruit geconcludeerd dat de kankercellen niet in de individuele dieren zijn ontstaan maar via een zogenaamde horizontale transmissie of besmetting zijn overgedragen, zonder dat er direct contact tussen de besmette dieren heeft plaats gevonden. Mogelijk is deze vorm van overdraagbare kanker ontstaan in slechts één schelpdier. Vervolgens heeft het zich over een groot gebied verspreid, doordat de kankercellen in het water zijn vrijgekomen. Vervolgens zijn ze met het filteren van water, de wijze waarop de Strandgapers zich voeden, in nieuwe dieren opgenomen. Ook het transport van weekdieren door de mens kan bijgedragen hebben aan de verspreiding. Deze vorm van kanker bij weekdieren is al sinds de 70er-jaren van de vorige eeuw bekend, maar is waarschijnlijk al veel langer aanwezig in de natuur. Het heeft ondertussen een grote sterfte veroorzaakt bij deze Amerikaanse populaties van de Strandgaper.

Deze vorm van overdraagbare kanker komt bij meerdere soorten weekdieren voor: o.a. mossels, kokkels, oesters en dus ook Strandgapers. In de natuur zijn eerder nog maar twee andere vormen van besmettelijke kanker aangetoond bij zoogdieren: een vorm bij hondachtigen en één bij de Tasmaanse duivel. Beide vormen worden door bijten overgedragen op andere dieren. De onderzoekers denken dat deze vorm van besmettelijke leukemie-achtige kanker bij veel meer soorten weekdieren in de natuur voorkomt dan tot nu toe bekend is.

Het is bij Stichting ANEMOON niet bekend of deze vorm van leukemie-achtige kanker ook al aanwezig is in populaties van weekdieren op de Nederlandse kust. Strandgapers en andere verwante schelpdieren die in Amerika met deze vorm van kanker zijn besmet komen wel massaal voor op de Nederlandse kust. Dit onderzoek toont aan dat het grootschalig transporteren van weekdieren niet alleen het risico van de verspreiding van exoten of ziektekiemen zoals virussen of giftige algen met zich kan meebrengen maar dat ook overdraagbare vormen van potentieel dodelijke vormen van kanker mondiaal in de natuur verspreid kunnen worden.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON