Tafeleend in de knel

Bericht uitgegeven door Sovon Vogelonderzoek Nederland op [publicatiedatum]

Dat de tafeleend als broedvogel én overwinteraar afneemt in Nederland is bekend. Tijdens het Pan-European Duck Symposium van 8 tot en met 11 april werd duidelijk dat deze afname veel breder speelt, ook in andere delen van de wereld. In een workshop discussieerden deskundigen over de mogelijke oorzaken.

De tafeleend laat in Nederland als broedvogel en als overwinteraar een matige afname zien, zowel op de korte (10 jaar) als lange termijn (35 jaar). Ook op grotere schaal constateren deskundigen deze ontwikkeling: langs de Noordwest-Europese flyway (trekbaan) nemen de aantallen tafeleenden naar schatting met zo'n 3,3% per jaar af. Opgeteld nam de tafeleend sinds 1988 met 27,3% af, waardoor de kwalificatie kwetsbaar op de IUCN Red List in zicht komt (soorten komen op deze lijst bij een afname van meer dan 30%). En daar blijft het niet bij, ook de aantallen tafeleenden in de andere flyways (in Azië) blijken af te nemen. Redenen genoeg voor de Ducks Specialist Group van Wetlands International om een speciale workshop te wijden aan de soort. Ligt de brede afname aan verslechterde broedomstandigheden, zijn het de winters, het klimaat of is het een combinatie van factoren?

Mogelijke knelpunten
Er kwamen veel mogelijke oorzaken aan bod, waaronder mogelijke veranderingen in broedsucces en overleving. Een interessante gedachte was die van de relatie met de Centraal-Aziatische droogtecyclus, waar uitdrogende meren een sturende factor zijn voor de verspreiding van een aantal soorten. De tafeleend is van oorsprong een soort van steppemeren, die zich naar het westen heeft uitgebreid. In de broedtijd lijken klimatologische veranderingen geen rol te spelen, althans niet in de uitgevoerde onderzoeken. Wel is op kleine schaal bewezen dat vrouwtjes een lagere overleving hadden. In de wintergebieden is weinig onderzoek verricht, behalve dat er verrassend veel uitwisseling is tussen gebieden (in Frankrijk). 

Tafeleend in Nederland
In Nederland is uitgebreid onderzoek gedaan in het IJsselmeergebied, een winterbolwerk van de tafeleend. Ruurd Noordhuis heeft in kaart gebracht wat de sturende factoren zijn geweest voor de achteruitgang van watervogels. Tafeleenden eten graag driehoeksmosselen, maar juist die blijken kleiner en minder vet te zijn geworden in het gebied en zelfs grotendeels verdwenen.  Dat komt door verminderde aanvoer van fosfaat in het water.  De quaggamossel is juist toegenomen, maar het lijkt erop dat duikeenden die soort niet of amper eten. De meeste tafeleenden komen tegenwoordig voor in de Gouwzee, een onderdeel van het Markermeer. Daar is de oppervlakte aan waterplanten sterk gestegen. Het lijkt erop dat tafeleenden hun menu hebben veranderd in waterplanten, kleine kreeftjes en mosseltjes. Die omschakeling heeft lokaal gezorgd voor een stijgende trend (vooral in de Gouwzee). Het IJsselmeergebied wordt tegenwoordig al in oktober verlaten door de meeste tafeleenden. 

Tekst: Menno Hornman, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto: Harvey van Diek