Wisent belangrijk in Nederlandse natuur

Bericht uitgegeven door ARK [land] op [publicatiedatum]

Acht jaar geleden brachten ARK Natuurontwikkeling en PWN wisenten terug in de Nederlandse natuur. De eerste kudde leeft in de duinen van het Kraansvlak in Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Komend voorjaar komt er een groep wisenten naar de Veluwe en er zijn concrete plannen om deze dieren uit te zetten op Schiermonnikoog. De wisent vervult samen met andere grazers een belangrijke rol in de natuur. ARK tekenaar Jeroen Helmer bracht deze sleutelrol in beeld. Het resultaat is voor iedereen gratis te downloaden.

Europese bizon
Ooit kwamen wisenten, de Europese bizon, in grote delen van Europa voor. De dieren leefden van het zuiden van Zweden tot het noorden van Spanje, en van Nederland tot de Kaukasus en verder naar het oosten tot diep in Rusland. Vondsten van botten uit het begin van het Holoceen, zo’n tienduizend jaar geleden, zijn bekend uit Zweden, Denemarken, Duitsland, België en het Nederlandse deel van de Noordzee. De Noordzee lag toen droog en de wisenten graasden er op de Doggersbank in een landschap met bossteppes.

In grote delen van Europa verdween de wisent ergens in de afgelopen 6 eeuwen. De laatste kuddes overleefden in Oost-Europa. In 1919 stierven de laatste wisenten in het Poolse Bialowieza en in 1927 in de Kaukasus. Gelukkig waren er nog dieren in gevangenschap. Nu zijn er weer meer dan 5000 wisenten, waarvan er 3500 in min of meer natuurlijke omstandigheden leven. De wisent is nog steeds een bedreigde diersoort en projecten in Nederland zijn daarom niet alleen goed voor de natuur, maar ook om de wisent uit de gevarenzone te helpen.

Bewoners van halfopen bos
Wisenten zijn bewoners van halfopen bossen. Dat blijkt uit onderzoek in het Kraansvlak en elders in Europa, maar ook uit archeologisch onderzoek. Wisenten, oerossen, wilde paarden en herten kwamen samen voor en gebruikten ieder op hun eigen manier het landschap. De wisent is dus geen bewoner van gesloten bossen, maar van het halfopen bos dat zo rijk is aan ontelbare planten en dieren. Samen met andere grazers zorgden wisenten voor geleidelijke overgangen van bossen en bosjes naar struiken en struwelen en naar graslanden. De permanente graasdruk van al deze grazers onderdrukt snelgroeiende soorten als grassen, struiken en bomen en laat soorten met dorens, stekels en antivraatstoffen, zoals doornstruiken en bloemen profiteren. Veel soorten zijn aangepast aan deze interactie tussen grazers en landschap.

Mini-EHS
Dat wisenten ook nu nog een belangrijke rol in de natuur vervullen blijkt onder andere uit onderzoek aan de wildlevende kudde wisenten in het Kraansvlak, in de duinen van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. De dieren grazen en snoeien niet alleen, ook op andere manieren hebben ze effect op het landschap. De mest van de dieren komt in geconcentreerde hopen naar buiten, waardoor hele kleine verschillen in voedselrijkdom ontstaan. Door betreding, schuren en het nemen van zandbaden maken wisenten kleine open plekken waar weer andere soorten van profiteren.

Wisenten schuren hun vacht aan bomen, waardoor die op den duur wegrotten en er een open plek in het bos ontstaat. Wisenten nemen ook graag een zandbad en maken dan flinke, ondiepe zandkuilen. Worden deze niet meer gebruikt, dan wordt het een eldorado voor pionierplanten, hagedissen, kevers, graafbijen en -wespen en andere insecten. Bovendien worden favoriete zandbadplekken verbonden door wissels, de looppaden van de wisent. Als een soort mini-EHS verbindt dit netwerk van paadjes met kort gras of kale grond de geschikte leefgebieden in de duinen van het Kraansvlak.

Wisenten maken in de natuur flinke afstanden en planten hebben een listige manier om daarvan te profiteren. Veel zaden hebben weerhaakjes en blijven aan de vacht van langslopende grazers hangen om soms weken later en kilometers verder er weer af te vallen. Vooral handig als je ook graag een kaal stukje grond hebt om in te kiemen. De pootafdrukken van de wisenten zorgen daar wel voor.

Wisentkoeien wegen 340 tot 540 kg, stieren tot wel 840 kg. Het zijn herkauwers die gras, kruiden, knoppen, blaadjes, twijgen en bast eten. Net als paarden kunnen ze goed overweg met droog en voedselarm gras. Ze schillen meer bomen en struiken dan alle andere planteneters. Hierdoor maken ze meer openheid in een volwassen bos. Als loofhout niet beschikbaar is worden ook jonge loten van dennen gegeten, iets waartoe rund en paard nauwelijks in staat zijn. Desondanks zijn het fijnproevers die er niet voor terugdeinzen om dwars door een doornstruweel te lopen om bij een smakelijk hapje te komen. Doornstruweel, met sleedoorn, meidoorn en zelfs christusdoorn, wordt door wisenten ook gesnoeid, waardoor het compact wordt en het maar langzaam uitbreidt.

Zelf wisenten zien
In het Kraansvlak zijn verschillende manieren om wisenten te zien. Er is een uitkijkpunt met uitzicht over een prachtig duinmeer waar de wisenten regelmatig komen drinken. In het gebied worden ook excursies onder leiding van een professionele gids georganiseerd. En tot en met 1 maart is het Wisentenpad geopend, een ruig pad dwars door de Westkant van het Kraansvlak. Het Wisentenpad gaat daarna weer tijdelijk dicht vanwege het broedseizoen.

Vanaf komende zomer zijn er ook excursies naar de Veluwse wisenten. Houd hiervoor de website van Stichting Wisent op de Veluwe in de gaten.

Gratis zoekkaart
De tekening van ‘De wisent en zijn sleutelrol in de natuur’ is gratis te downloaden en kan bijvoorbeeld gebruikt worden tijdens een bezoek aan het Kraansvlak.

Tekst en foto's: Leo Linnartz, ARK Natuurontwikkeling
Illustratie: Jeroen Helmer, ARK Natuurontwikkeling
Film: ARK Natuurontwikkeling en PWN