Bijensterfte niet door verontreiniging met zware metalen

Bericht uitgegeven door Bijen@wur, Wageningen UR [land] op [publicatiedatum]

Dat het niet goed gaat met de honingbij kan niemand ontgaan zijn. Elk jaar is de wintersterfte onder bijenvolken hoog. Dit is het gevolg van een combinatie van factoren die per bijenstand en jaar kunnen wisselen. Onder andere ziektebestrijding, vooral van de varroamijt, het voedselaanbod en de ‘groene vingers’ van de bijenhouder spelen een rol. Bijen kunnen wel een verhoogde concentratie metalen bevatten, maar tot nu toe zijn er geen aanwijzingen dat zware metalen een rol spelen bij de bijensterfte.

Honingbijen zijn voor hun voedselaanbod volledig afhankelijk van bloembezoek. Daardoor komt al snel de vraag op of milieuverontreiniging met zware metalen een rol speelt bij bijensterfte. Wat valt er met de huidige kennis van zaken te vertellen over de zware metalen en honingbijen. Is er een relatie tussen zware metalen en bijensterfte? En komen er zware metalen in honing?

Er wordt, voor zover mij bekend, niet actief onderzoek gedaan naar de relatie bijensterfte en milieuverontreinigingen met zware metalen, omdat er tot nu toe nog geen aanwijzingen dat deze een rol spelen bij de bijensterfte.

Metalen in honingbijen
Wel wordt er gewerkt aan de rol die honingbijen kunnen spelen bij de bio-indicatie van metalen. Hierbij moeten we onderscheid maken tussen wat er normaal aan metalen in honingbijen gevonden wordt en wat abnormaal is. In stuifmeel zitten van nature metalen. Een groot aantal hiervan heeft biologische functies in de fysiologie van de honingbij. Zo is bijvoorbeeld zink een essentieel onderdeel van het opslageiwit van honingbijen.

Daarnaast blijft in het haarkleed van de honingbijen tijdens het foerageren materiaal hangen dat op de bloemen en in de nectar terecht is gekomen, bijvoorbeeld in de vorm van fijnstof door uitstoot van de industrie, verkeer en bodemerosie. Dit gegeven wordt gebruikt bij de bio-indicatie. Hierdoor geven bijen zelf een veel duidelijker en betrouwbaarder beeld van de extra belasting door verontreiniging met zware metalen in het milieu dan stuifmeel en honing.

Metalen in honing
Komt er dan niets in de honing terecht? Jawel. Van nature bevat nectar metalen en ook de metalen in het stuifmeel, dat in geringe mate in de nectar en in de honing gesuspendeerd is, dragen bij aan metalen in honing.

De kwaliteit van de bodem heeft enige invloed op metalen in honing, maar er is geen direct verband tussen wat er in de bodem gevonden wordt en in de nectar en stuifmeel van bloemen op deze bodem. Dit komt doordat de metalen gebonden worden aan de bodemdeeltjes en niet direct biologisch beschikbaar zijn. Het opnieuw biologisch beschikbaar komen hangt af van het wortelmilieu van de plant, de mycorrhiza (schimmels) en veranderingen van de zuurgraad van de bodem. Daarnaast is het zo dat de ene plant meer metalen opneemt dan de andere.

Milieuverontreiniging door fijnstof heeft weinig invloed op de metaalconcentratie in de honing. Dit komt deels doordat veel nectarklieren goed verborgen zitten in de bloem en niet direct blootgesteld zijn aan atmosferische depositie (droge en natte neerslag van (stof)deeltjes en stoffen uit de lucht). Ook filteren honingbijen zeer actief microscopisch kleine deeltjes in verzamelde nectar er zelf uit in de honingblaas, het orgaan waarin de nectar van bloem naar bijenkast vervoerd wordt. Het resultaat is zo goed als schone honing.

Toch is er wel enig verschil in metaalconcentraties tussen honingen en dan vooral tussen lichte en donkere honing. Zo zit er gemiddeld in donkere honing meer kalium, koper en ijzer.

Tekst: Sjef van der Steen, Bijen@wur.nl, Plant Research International, Wageningen UR
Foto: Bram Cornelissen