Bad guys uit de insectenwereld

Bericht uitgegeven door het Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University [land] op [publicatiedatum]

In de maand november duikt ‘Nederland leest’ in de fascinerende wereld van de insecten. Mooie, leuke en nuttige insecten spreken tot de verbeelding in vele boeken, terwijl lastige insecten zoals de bloedzuigende mug en de stekende wesp vaak de rol van ‘bad guy’ krijgen toebedeeld. Daarnaast zijn er een aantal andere, minder bekende ‘bad guys’ in de insectenwereld die impact kunnen hebben op ons dagelijkse leven, maar deze vindt u niet zo snel in de boeken terug. Een nadere kennismaking met een selectie ervan.

Hoofdluis
Het begint al snel te kriebelen als er over hoofdluis wordt gesproken. Deze luis voedt zich uitsluitend met bloed en kan 9 tot 10 eitjes per dag afzetten. Deze eitjes, ook wel neten genoemd, worden vastgelijmd aan de basis van de hoofdharen, met name in de nek en achter de oren. De luizen verspreiden zich door van de ene haardos naar de andere over te lopen en kunnen niet lang buiten het menselijke lichaam overleven. Bestrijding met een shampoo met insectendodend middel wordt steeds lastiger, omdat de hoofdluizen resistent zijn geworden tegen deze middelen. Een twee weken durend kamprogramma waarbij gebruik wordt gemaakt van een fijntandige netenkam en een conditioner is daarom tegenwoordig het belangrijkste onderdeel van luizenbestrijding (zie ook de website van het RIVM).

Bloedluis
Alhoewel de naam doet vermoeden dat het hier om een 6-potig insect gaat, is dit diertje een 8-potige soort mijt, ook wel vogelmijt of kippenmijt genoemd. Iemand die thuis kippen heeft, kent ze waarschijnlijk wel als die kleine, rode spinnetjes die in allerlei kieren en spleten van het kippenhok verstopt zitten. ‘s Nachts kruipen ze op de kip, tappen een klein beetje bloed af en verdwijnen dan weer in hun schuilplaats. Ook in de pluimveesector hebben ze er enorm last van en zijn ze steeds moeilijker te bestrijden. Er zijn gevallen bekend van 50.000 mijten op een enkele kip. Dit kan leiden tot verminderde eileg en soms zelfs tot sterfte van de kip.

Bedwants
De bedwants doet het ook goed als het gaat om verstoppertje spelen. Mensen die dit bloedzuigende beestje proberen te bestrijden, zijn maar al te bekend met zijn vermogen om zich te verschuilen in de meest moeilijk bereikbare plekken. In de randen van het bed, maar ook achter het stopcontact of zelfs in wekkers verstoppen zij zich en komen zij ‘s nachts te voorschijn om hun honger te stillen. In Nederland is het beestje aan een opmars bezig, ook lift het regelmatig mee vanuit tropische oorden. De meest bizarre eigenschap van de bedwants is dat de mannetjes aan ‘traumatische inseminatie’ doen: ze grijpen een vrouwtje en steken hun scherpe geslachtsorgaan dwars door de huid van het vrouwtje om daar hun sperma af te zetten. Het vrouwtje heeft een speciaal opvangorgaan voor dit sperma en uiteindelijk gaat het via het bloed naar de eierstokken van het vrouwtje. En geloof het of niet, het vrouwtje kan wel vijf van zulke paringen overleven.

Knut
Dit kleine, bloedzuigende vliegje is verantwoordelijk voor veel schade in de veehouderij. Het is namelijk de belangrijkste overdrager van dierziektes zoals het blauwtongvirus en het Schmallenbergvirus. In tegenstelling tot de mug, steekt zij niet een zuigbuis in de huid om bloed tot zich te nemen, maar knaagt zij een klein wondje waarna ze het plasje bloed tot zich neemt. Haar eitjes zet zij vervolgens af in drassige graslanden of in dierlijke mest. Ook wij kunnen lastig gevallen worden. De knutten zitten dan vooral rond onze ogen, neus en de haarlijn.

Haarfollikelmijt
Maar liefst een op de twee volwassenen draagt deze mijten bij zich. Gelukkig is dit mijtje van nog geen halve millimeter grootte volledig onschadelijk. Wereldwijd zijn er ongeveer 65 soorten bekend, waarvan er twee bij de mens voorkomen. Het voedt zichzelf met dode huidcellen en vocht dat wordt uitgescheiden in de haarzakjes van wenkbrauwen en wimpers.

Overal beestjes
Waar we dus ook gaan of staan, we hebben overal te maken met insecten en andere geleedpotigen die van ons proberen te profiteren: parasieten dus. Wanneer deze diertjes te dicht in onze buurt of met te veel tegelijk komen, kunnen ze flinke overlast veroorzaken. Hoe dan ook, ze zijn deel van onze leefomgeving. Aan de Wageningen Universiteit proberen we de biologie van deze beestjes zo goed mogelijk te begrijpen en mogelijkheden aan te dragen die leiden tot voorkómen van het probleem of tot effectieve bestrijding.

Nederland leest
Als wetenschapper haal ik enorm veel kennis en inspiratie uit boeken. En hoe kun je aanstormend talent nu beter enthousiast maken dan ze prachtige boeken over insecten te laten lezen. Als u deze maand als lid de bibliotheek bezoekt, ontvangt u gratis ‘Erik of het klein insectenboek’ van Godfried Bomans. Met de speciale code na elk hoofdstuk kunt u net als Erik Pinksterblom zelf de Wollewei induiken. Tip: neem een flesje anti-insectencreme mee dat het middel DEET bevat. Dat werkt in ieder geval in de echte wereld tegen allerlei zuigers en prikkers.

Tekst: Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
Foto's: Gilles San Martin, CCA-SA licentie; Hans Smid, Bugs in the Picture