Beschimmelde mieren

Een belangrijke groep van schimmelparasieten op insecten zijn de Laboulbeniales, microscopisch kleine schimmels die leven aan de buitenzijde van het harde insectenlichaam. De steekmierschimmel (Rickia wasmannii) is er zo een. Het is een parasitaire schimmel die alleen voorkomt op steekmieren. Kort geleden werd aangetoond dat met steekmierschimmel geïnfecteerde mieren meer tijd spenderen aan het consumeren van water. Geïnfecteerde werksters zijn gevoeliger voor voedsel- en watertekort. Een bewijs dat de schimmel een negatieve invloed heeft op de gastheer.

In Nederland is de steekmierschimmel voorlopig alleen bekend uit het uiterste zuiden van Limburg waar de soort kort geleden is ontdekt. Hier kan ze gevonden worden in allerlei biotopen waar de mieren leven, van kalkgrasland tot bos. De steekmierschimmel komt voor op de bossteekmier, de moerassteekmier en de zandsteekmier. Op de eerste twee soorten schaars, maar op de zandsteekmier zeer talrijk, waarbij op sommige plekken meer dan de helft van de aanwezige werksters is geïnfecteerd. Dit is opvallend, want elders in Europa is juist de moerassteekmier de belangrijkste gastheer. Mogelijk is er dus sprake van een geografische variatie van gastheervoorkeur binnen Europa.

Bij de zandsteekmier kon aangetoond worden dat de werksters die na de winter uit het nest komen een zeer hoge infectiegraad hebben. In de winter zitten de mieren lange tijd dicht op elkaar in het nest. Ze "poetsen" elkaar schoon, wat echter het omgekeerde effect heeft omdat ze op die manier elkaar juist infecteren. Na de winter neemt het aandeel geïnfecteerde werksters af omdat er steeds nieuwe niet-geïnfecteerde werksters worden geboren. Deze blijven echter niet lang schimmelvrij…

Meer informatie over steekmierschimmel is te lezen in recente artikelen in Journal of Hymenoptera Research en Animal Biology.

Tekst: Jinze Noordijk, EIS Kenniscentrum Insecten, Danny Haelewaters, Harvard University & Peter Boer Nlmieren.nl
Foto’s: Theodoor Heijerman, EIS Kenniscentrum Insecten (leadfoto: zandsteekmier met uitgebreide schimmelinfectie)