Het Kleine Orchideeën Kwartet: Deel 2 Dennenorchis

Bericht uitgegeven door Werkgroep Europese Orchideeën [land] op [publicatiedatum]

Vandaag de tweede soort in het Kleine Orchideeën Kwartet: de Dennenorchis. Net als de eerste soort, de Kleine keverorchis, één van de orchideeënsoorten die door hun kleur en geringe afmetingen minder opvallen. Dennenorchis is de enige Nederlandse orchidee die jaar rond groene bladeren heeft, en dus ook in de winter goed vindbaar is.

De Dennenorchis (Goodyera repens) is vernoemd naar de Engelse botanist J. Goodyer. De term repens betekent "kruipend" en verwijst naar de wortelstokken waarmee de soort zich vegetatief kan vermeerderen. In het Engels heet de soort dan ook "Creeping Lady's-tresses". Bij onze oosterburen is de soort bekend als "Netzblatt", wat duidt op de netvormige nervatuur van de bladeren.

Hoe te herkennen?
Dennenorchis is de enige orchideeënsoort in Nederland die het gehele jaar bovengronds met groene bladeren is aan te treffen. De soort is hierdoor, als je weet waar je op moet letten, ook in de wintermaanden goed te vinden. Dennenorchis heeft wortelstokken waarmee vegetatieve vermeerdering plaatsvindt. De orchidee wortelt relatief ondiep. De wortels reiken niet dieper dan de toplaag van de bodem waar organisch materiaal en onverteerde dennennaalden een strooisellaag vormen. De bladeren, die in een rozet zijn gerangschikt, liggen veelal plat op de grond. Op veel plekken raken rozetten zelfs ondergesneeuwd door de afgevallen dennennaalden. Afgezien van de kenmerkende rozet is Dennenorchis te herkennen aan de kleine witte bloemen. Op het eerste gezicht lijken deze  iets weg te hebben van Schroeforchissoorten (Spiranthes). Wie beter kijkt zal zien dat de bloemen bezet zijn met talloze lange haren waaraan een soort druppeltjes zitten. Dit is kenmerkend voor Dennenorchis: bij de bloemen van Schroeforchissoorten ontbreken deze haren.

Variabiliteit
Planten variëren in hoogte en bladvorm. De hoogte is afhankelijk van de standplaats en vochtvoorziening. De bladvorm varieert van langgerekt ovaalvormig tot nagenoeg eirond. In sommige populaties zijn de nerven van de bladeren voorzien van witte lijntjes (forma ophioides).

Bladeren van de Dennenorchis hebben in sommige gevallen witomlijnde nerven (foto's: Mark Meijrink)

Waar te vinden?
Dennenorchis is gebonden aan de pleistocene delen van Nederland. Zij komt voor in de provincies Limburg, Gelderland, Overijssel, Drenthe, Noord-Holland, Utrecht en Friesland. Op de wadden wordt zij alleen op Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog aangetroffen. De meeste vindplaatsen bestaan uit tientallen planten. Een uitzondering hierop vormen de duinen nabij Schoorl en de bossen van Terschelling. Met name Terschelling herbergt duizenden bloeiende planten. Wie de soort wil zien kan het beste een fiets huren en op Terschelling begin juli een stukje gaan fietsen. Wie afstapt in één van de vele naaldbossen en zoekt in de bermen zal zien dat Dennenorchis over het gehele eiland voorkomt.

Waarnemingen doorgeven?
In 2012 zijn op diverse plekken Dennenorchissen gevonden. Het betroffen naaldbossen waar de soort nog niet eerder werd gezien (Utrechtse Heuvelrug en Veluwezoom). Het heeft dus zeker zin om komend seizoen eens goed uit te kijken naar de rozetten en/of de kleine witte bloempjes. Ontdekt u de volgende nieuwe vindplaats van Dennenorchis in onze naaldbossen? Heeft u een Dennenorchis gezien, voer hem dan in op waarneming.nl. Op die manier kunnen we de verspreiding beter in kaart brengen.

Het kleine orchideeën kwartet
Eind mei 2012 belichtte de Werkgroep Europese Orchideeën Kleine keverorchis (Neottia cordata) op Natuurbericht.nl. De vierdelige reeks genaamd het "Kleine Orchideeën Kwartet" gaat (na enige vertraging) verder bij de tweede soort genaamd Dennenorchis. Ook nu betreft het een naaldbosneofiet. Binnenkort verschijnen de laatste twee berichten over de Honingorchis en Veenmosorchis.

Tekst: Mark Meijrink, Mark Engels en Eric Hartgers, Werkgroep Europese Orchideeën
Foto's: Mark Meijrink