Grote grazers als zaadverspreiders

Bericht uitgegeven door FREE Nature [land] op [publicatiedatum]

Planten hebben de meest fantastische manieren om zichzelf te verspreiden. Via wind, water, of met behulp van dieren. De Grote klis is zo’n soort die dieren gebruikt om haar zaden te verspreiden. In natuurgebieden met grote grazers kom je nu veel paarden en runderen met zaadbollen van Grote klis tegen.

Grote klis (Arctium lappa) is een tweejarige plant die voorkomt in ruigten. De nectarrijke bloemen vormen in de zomer een belangrijke voedingsbron voor vlinders en bijen. De Grote klis heeft baat bij begrazing door dieren. In gebieden waar FREE Nature werkt, doet deze plant het dan ook vaak erg goed. Hoe werkt het precies: de plant maakt zaadbollen die aan de buitenkant voorzien zijn van weerhaakjes. Daardoor blijven de ballen kleven aan de haren van dieren. Een ander trucje van de plant is dat hij smakelijker wordt wanneer de zaden rijp zijn. Zo mijden de dieren de plant eerst, en zoeken hem op zodra de zaden kunnen blijven plakken. Verspreiding gegarandeerd.

Het is echter niet zo dat de dieren moeten eten van de klis. Er is in deze tijd van het jaar nog meer dan genoeg te eten voor de grazers. De grote grazers van FREE Nature leven het hele jaar zelfstandig in hun natuurgebied en weten precies wat ze wel en niet kunnen eten. De dieren maken allerlei keuzes om planten wel of juist niet te eten. Blijkbaar weegt de smakelijkheid van de plant op tegen het tijdelijk ongemak dat ze ondervinden van de zaden in hun vacht. Als ze willen kunnen ze de plant immers ook vermijden, zoals ze dat ook met andere soorten doen.

Logischerwijs staan veel van de klissen langs de zogenaamde wissels: paadjes die de dieren vaak lopen. Doordat de dieren hier vaak langs lopen, is de kans groter dat de zaden hier terechtkomen. Tegelijk is dit een handige vestigingsplaats, want een plekje langs de wissel zorgt na het aanmaken van zaden weer voor verdere verspreiding.

Grote klis is niet de enige plant die zaden verspreidt met behulp van dieren. Verspreiden kan via de vacht van dieren, zoals de Grote klis, maar ook via de mest. In 2010 hebben studenten van de opleiding Toegepaste Biologie onderzoek gedaan naar het verspreiden van zaden via de mest van grazers bij Slot Loevestein. Uit dat onderzoek bleek dat onder andere verschillende grassen (Gramineae) en de Grote brandnetel (Urtica dioica) gebruik maken van het verteringsstelsel van grazers om hun zaden te verspreiden.

FREE Nature krijgt regelmatig vragen over de hoeveelheden klissen in de vachten en of de dieren hier geen schade van ondervinden. Dat is niet het geval. Paarden en runderen hebben een dikkere huid dan wij mensen. Er ontstaan geen wonden of ander letsel als gevolg van de klissen en ook gedragen dieren met klissen in de vacht zich niet anders dan dieren zonder klissen. Bovendien blijkt uit de onderstaande foto’s dat de dieren in het voorjaar de klissen weer kwijt te zijn. De klissen hebben immers als doel zich te verspreiden en niet in de vachten te blijven hangen. Door het ouder worden van de zaadbollen en de rui van de dieren, vallen ze er vanzelf weer uit. Er is dan ook geen reden om in te grijpen.

Het is niet de verwachting dat de Grote Klis gaat verdwijnen in de begrazingsgebieden. In de verschillende gebieden van FREE Nature zijn verschillende ontwikkelingen te zien. In de Limburgse gebieden lijken er dit jaar meer klissen te zijn, terwijl er in de Gelderse Poort een afname is. Ook in de gebieden in het westen van het land zijn er meer klissen te zien. Een eenduidige trend is niet waarneembaar. Het voorkomen van de Grote Klis zal per jaar verschillen, afhankelijk van vele factoren.

Tekst: Tanja de Bode, FREE Nature
Foto’s: Esther Linnartz, Tanja de Bode, FREE Nature; Fokko Erhart, FREE Nature, Wildernisfoto